پدیده جزیره گرمایی در قم؛ خطرات و آسیب‌ها

طی دهه های اخیر شهرنشینی در مرکز ایران رونق زیادی داشته است که شهر قم بدلیل مهاجرت داخلی روستاییان و مهمتر از آن، مهاجرت از استان های دیگر و خارج از کشور با یک رشد عجیبی در شهر نشینی و تراکم جمعیت و ساخت و ساز مواجه شد. از نظر جمعیت شهر قم به عنوان هفتمین شهر پرجمعیت ایران شناخته می شود و تراکم جمعیت ۷/۳ نفر بر کیلومتر مربع را در مساحتی به طول ۲۸۵ کیلومتر مربع دارا است و در رتبه چهارم کشور پس از تهران، رشت و کرج قرار دارد.

همین امر سبب گردید تا اقلیم شهری قم تحت تأثیر مسایل مختلف قرار گیرد و وضعیت اکولوژی شهری بخصوص با تخریب و تغییر کاربری باغهای شهری آن تا حد زیادی دست خوش تغییر و تقلیل قرار گیرد که یکـی از مهمترین پیامـدها آن افـزایش دما و بروز پدیده جزیره گرمایی است که بدلیل افزایش گرمای شبانه در ساختمانها، وابسته به مواد سطحی و تبخیر و تعرق در مناطق شهری که عموما ناشی از آسفالتی است که در مناطق شهری استفاده می شود و فقدان فضای سبز در پیاده رو ها و نبود سایه این پدیده در شهرها تشدید می شود.

استفاده از كانون های ضد حرارتی يا فضای سبز می تواند با كاهش نسبی درجه حرارت، تاثير منفی جزاير حرارتی را تا حدودی جبران كند. خوشبختانه شهرداری قم در این زمینه عملکرد فوق العاده ای داشته است، اما توسعه شهری در برخی نقاط و عدم توجه به جانمایی فضای سبز کنار پیاده رو ها بخصوص در مسیرهای فرعی یکی از چالش های مهم شهر قم می باشد. در برخی از مناطق مشاهده می شود حتی تاج ساختمان از محدوده پیاده رو هم‌ عبور کرده است، توجه به این نکته که افزايش يک درجه دمای هوا می‌تواند مصرف انرژی توسط سيستم‌های تهويه هوا را تا ۲۰ درصد افزايش دهد، درک اهمیت تاثير قابل توجه بافت گياهی در مصرف انرژی شهر را ساده تر می کند.

از طرفی با توجه به اینکه باد در طول روز بر گرمای شهری به صورت وزش افقی در لایه‌های سطحی شهری تاثیر می‌گذارد، چنانچه شهر دارای ناهمواری و پستی و بلندی قابـل ملاحظه‌ای باشد، به کمک مراکز حرارتی تشکیل شده، سبب چرخش آلودگی در بین ساختمانها می‌شـود و اسـتحکام جزیره گرمایی تشکیل شده را دوام می‌بخشد. سقفها و خیابانها در شهرها با جذب گرمای گسیل شده از خورشید، دمای منطقه مسکونی را تا حدود ۲ تا ۱۵ درجه سانتیگراد افزایش می‌دهند که پدیده جزیره گرمایی را تشدید می کند، لذا توجه عمومی و فرهنگ سازی جهت ساخت ساختمانهای سبز که این روزها مورد توجه مدیران قم قرار گرفته است الویت مهمی در طرح های توسعه جدید شهری دارد.

فقط نمای ساختمانها می تواند ۲۰ الی ۵۰ درجه سانتی گراد محدوده مجاور خود را نسبت به محیط گرمتر کند، همچنین عدم وجود پوشش سبز کافی، حرارت با منشا انسانی و آلودگی هوا ناشی از سیستم حمل و نقل شهری و صنایع، سبب افزایش دمای غیرعادی شهر نسبت به فضای اطراف آن می‌شود.

گرچه رشد لجام گسیخته و پرشتاب شهره قم در دهه های اخیر موجب شد که فرصت کافی جهت تنظیم و ساماندهی بافت و فراهم سازی زیرساختها و امکانات کمی و کیفی قابل قبول مورد نیاز جمعیت آنطور که باید و شاید فراهم نشود و هزینه اصلاح اگر امکان و مقدور باشد به مراتب بالاتر از اجرای اولیه آن در پروژه های توسعه شهری است، حال ضروری هست با توجه به کمبود منابع آبی استان قم و رشد مصرف انرژی، علاوه بر راهکارهای تامین انرژی و کنترل مصرف خانوارها توجه ویژه ای به انجام مطالعات و حمایت از پروژه های کنترل و مدیریت پدیده جزیره گرمایی شود. مطمئنا گرمتر شدن شهر موجب مصرف بیشتر انرژی و افرایش هزینه‌های مالی برای شهروندان نیز می‌شود.

از طرف دیگر عدم وزش باد و ساکن ماندن هوای موجود باعث تثبیت گازهای آلاینده در فضای شهر شده و موجب بروز خطراتی برای سلامت افراد می‌شود. افزایش میزان حملات قلبی، مشکلات تنفسی، مشکلات روحی و روانی ناشی از گرمای زیاد و ورود ریزگردها ازجمله مهمترین خطراتی است که می تواند سلامت شهروندان قمی را تهدید کند.