دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار، نسبت به تشدید بحران و خطر تبدیل دریاچه نمک به کانون غبارخیز کشور هشدار داد و گفت: وضعیت منطقه سراجه در مجاورت دریاچه نمک به مرحله بحرانی رسیده است. هر تصمیم نادرست در مدیریت این دریاچه می‌تواند ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را در معرض طوفان‌های گرد و غبار قرار دهد.
به گزارش ندای قم ،علی طهماسبی روز چهارشنبه در همایش ملی راهبردهای تبیین پایداری اکوسیستم دریاچه نمک و کنترل گرد و غبار در قم، با اشاره به ضرورت اتخاذ رویکردی متعادل در مدیریت دریاچه نمک اظهار کرد: هر اقدام در این حوزه باید دو شرط اصلی داشته باشد؛ نخست، ارزیابی دقیق پیامدهای اکولوژیک و دوم، جلوگیری از هرگونه تغییرات مخربی که امکان مقابله مؤثر با گرد و غبار را سلب کند.
وی یادآور شد: در گذشته، گرد و غبار تنها چند روستای محدود را تحت تأثیر قرار می‌داد، اما امروز کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان و اهواز نیز به کانون‌های بحران تبدیل شده‌اند.
تهدید پروژه‌های معدنی برای دریاچه نمک
وی با هشدار نسبت به اجرای طرح‌هایی نظیر استحصال نمک و عناصر معدنی از دریاچه نمک گفت: گرچه این دریاچه در حال حاضر منشأ اصلی گرد و غبار نیست، اما بهره‌برداری غیراصولی از آن می‌تواند تعادل اکوسیستم را به هم زده و آن را به یکی از خطرناک‌ترین کانون‌های غبارخیز کشور تبدیل کند.
طهماسبی تجربه ناموفق کشورهایی مانند ایالات متحده در بهره‌برداری از منابع طبیعی را درس عبرتی خواند و افزود: تخریب دریاچه «اُونز» در کالیفرنیا به دلیل استخراج بی‌رویه، نمونه آشکاری از پیامدهای مدیریت نادرست است.
منشأ داخلی بحران، قطع حقابه‌ها و توسعه بیابان
دبیر ستاد ملی گرد و غبار، منشأ اصلی گرد و غبار در استان قم را «داخلی» دانست و توضیح داد: قطع حقابه‌های طبیعی و مدیریت نادرست منابع آبی، بیابان‌زایی را در این منطقه تشدید کرده است. هم‌اکنون ۵۰ میلیون هکتار از عرصه‌های کشور مستعد تولید گرد و غبار است و طی هفت سال گذشته، وسعت مناطق غبارخیز ۴۷ درصد افزایش یافته است.
انقراض تالاب‌ها و نقش ویرانگر انسان
طهماسبی با اشاره به نابودی ۶۵ درصدی تالاب‌های کشور ادامه داد: تالاب‌هایی که زمانی مانعی در برابر گرد و غبار بودند، امروز خود به کانون‌های تولید آن تبدیل شده‌اند.
وی عوامل انسانی را محرک اصلی این فاجعه برشمرد و گفت: از بین رفتن پوشش گیاهی طی دهه‌ها، چرای بی‌رویه دام، تخریب خاک و مدیریت ناکارآمد آب در کنار تغییرات اقلیمی، بیابان‌زایی را سرعت بخشیده است. حتی پنج میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی نیز اکنون غبارخیز شده‌اند.
راه حل: توقف تخریب و احیای اکوسیستم
وی راه برون‌رفت از این بحران را در دو گام اصلی دانست و افزود: نخست باید اشتباهات گذشته مانند سدسازی‌های غیرکارشناسی، حفر چاه‌های غیرمجاز و پروژه‌های معدنی مخرب را متوقف کنیم. دوم، با احیای پوشش گیاهی و بازگرداندن حقابه‌های طبیعی، اکوسیستم را به تعادل پیشین نزدیک کنیم.
طهماسبی در پایان تأکید کرد: اگر امروز اقدام نکنیم، فردا برای نجات تهران و قم از زیر خروارها خاک، دیر خواهد بود.
صدورمجوز احداث ۴۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم نیز در این همایش از صدور مجوز احداث ۲۲ نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۴۰۰ مگاوات در استان خبر داد و این اقدام را گامی مؤثر در کاهش آلودگی هوا دانست.
سیده مریم محمدی با اشاره به اهمیت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: استفاده از انرژی خورشیدی، علاوه بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، زمینه‌ساز اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی در حوزه انرژی‌های نو خواهد شد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم با اشاره به اجرای طرح «جبران آلودگی با اعتبار کربن» اظهار کرد: یکی از اصلی‌ترین راهکارهای کاهش ردپای کربن و آلودگی هوا، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و جایگزینی آن با انرژی‌های فسیلی است. بر همین اساس، تاکنون مجوز احداث ۲۲ نیروگاه خورشیدی با ظرفیت ۴۰۰ مگاوات در استان قم صادر شده است که می‌تواند تأثیر بسزایی در بهبود کیفیت هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای داشته باشد.
وی با اشاره به تأثیرات مثبت این اقدام بر محیط زیست افزود: برآوردها نشان می‌دهد که به ازای هر کیلووات ساعت برق تولید شده از انرژی خورشیدی، از انتشار ۰.۵۳ کیلوگرم گاز CO₂ جلوگیری می‌شود. این موضوع، علاوه بر نقش مؤثر در کاهش گرمایش جهانی، می‌تواند موجب کاهش مشکلات زیست‌محیطی ناشی از سوخت‌های فسیلی در استان شود.
محمدی با تأکید بر ظرفیت بالای تابش خورشید در قم، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی را یک ضرورت راهبردی برای آینده استان دانست و گفت:این اقدام نه‌تنها در کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی مؤثر است، بلکه فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی در بخش انرژی‌های نو فراهم می‌کند.
وی با اشاره به لزوم حمایت از سرمایه‌گذاری در این حوزه افزود: با توجه به مزایای متعدد انرژی خورشیدی، انتظار می‌رود با همراهی دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی، قم به یکی از قطب‌های اصلی تولید انرژی پاک در کشور تبدیل شود و الگویی موفق برای سایر استان‌ها باشد.بررسی علمی و کاربردی چالش‌های زیست‌محیطی
عضو هیئت علمی و رئیس مرکز تحقیقات و منابع طبیعی استان قم نیز، در این همایش با اشاره به اهداف اصلی آن گفت: این رویداد ملی با رویکردی کاملاً علمی و کاربردی برگزار شده و به دنبال شناسایی عوامل مؤثر در تخریب سرزمین، خیزش گرد و غبار و راهکارهای مقابله با آن است تا بتواند کیفیت و کمیت اکوسیستم کشور را ارتقا دهد.
حسین توکلی‌نکو با تأکید بر ابعاد گسترده پدیده گرد و غبار خاطرنشان کرد: مسئله گرد و غبار تنها محدود به یک استان یا منطقه خاص نیست، بلکه می‌تواند مناطق وسیعی از کشور و حتی فراتر از مرزها را تحت تأثیر قرار دهد. ازاین‌رو، این همایش می‌تواند نقش مهمی در ارائه راهکارهای عملی برای بهبود شرایط زیست‌محیطی و کنترل این بحران ایفا کند.
وی با اشاره به اثرات گسترده گرد و غبار بر حوزه‌های مختلف گفت: این معضل علاوه بر تهدید سلامت انسان‌ها و تخریب محیط زیست، بر بخش‌های کشاورزی و صنعتی نیز تأثیرگذار است و می‌تواند خسارات اقتصادی قابل‌توجهی به همراه داشته باشد.
رئیس مرکز تحقیقات و منابع طبیعی استان قم در ادامه به محورهای اصلی این همایش اشاره کرد و افزود: حکمرانی توسعه پایدار منابع آب و خاک، توسعه پایدار محیط زیست، توسعه پایدار کشاورزی و امنیت غذایی، توسعه پایدار شهری و روستایی و توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی ازجمله موضوعاتی هستند که در این رویداد علمی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
سامانه پایش و هشدار گرد و غبارتا پایان سال راه‌اندازی می‌شود
معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور نیز در این همایش از بهره‌برداری سامانه پایش و هشدار گرد و غبار مبتنی بر هوش مصنوعی تا پایان امسال خبر داد و گفت: داده‌های این سامانه با دقت بالاتری ارائه خواهد شد و نقش مهمی در پیش‌بینی و کاهش خسارت‌های ناشی از گرد و غبار ایفا می‌کند.
بهزاد لایقی با اشاره به اینکه بیشتر کشورهای خاورمیانه به دلیل شرایط اقلیمی خاص خود با بحران گرد و غبار مواجه هستند، تأکید کرد که این پدیده تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت عمومی، کشاورزی، منابع آبی و اقتصاد دارد.
وی عوامل مؤثر در افزایش گرد و غبار را شامل اقلیم خشک و نیمه‌خشک، بیابان‌های وسیع، وزش بادهای شدید، خشکسالی، افزایش دما، سدسازی، انحراف مسیر رودخانه‌ها، چرای بی‌رویه دام و توسعه شهری بدون در نظر گرفتن ملاحظات محیط‌زیستی عنوان کرد.
خشکسالی ادامه دارد
معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی با اشاره به روند تغییرات اقلیمی هشدار داد: روند خشکسالی و تغییرات آب‌وهوایی در ایران و منطقه خاورمیانه دست کم تا ۵۰ سال آینده ادامه خواهد داشت.
وی تأکید کرد که این شرایط، شدت و فراوانی طوفان‌های گرد و غبار را در سال‌های آینده افزایش خواهد داد.
معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور از اجرای طرح‌های ملی و منطقه‌ای برای کاهش اثرات گرد و غبار خبر داد و با اشاره به اقدام های انجام‌شده در این حوزه اعلام کرد: در سال‌های اخیر، برنامه‌های متعددی برای پایش و کاهش گرد و غبار در کشور اجرا شده است.
لایقی، توسعه همکاری‌های ملی و منطقه‌ای، راه‌اندازی سامانه پایش و پیش‌بینی گرد و غبار، ایجاد مرکز مطالعات هوا و اقلیم کشور در قم و تأسیس مرکز ملی گرد و خاک در خوزستان را از مهم‌ترین این اقدام ها برشمرد.
به گفته معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی، مرکز ملی گرد و خاک خوزستان به‌عنوان یکی از نقاط بحرانی کشور، نقش مهمی در پایش و ارائه راهکارهای مقابله با گرد و غبار ایفا می‌کند. همچنین ایجاد مرکز مطالعات هوا و اقلیم کشور در قم به تقویت تحقیقات و بررسی‌های علمی درباره تغییرات اقلیمی و اثرات گرد و غبار در ایران کمک خواهد کرد.
لایقی با تأکید بر اهمیت توسعه سامانه‌های پایش و هشدار سریع، افزود: راه‌اندازی سامانه‌های پیش‌بینی گرد و غبار، نقش مهمی در کاهش خسارت‌های این پدیده و ارائه هشدارهای دقیق‌تر به مردم و دستگاه‌های اجرایی دارد.
لزوم توسعه سامانه‌های هشدار سریع
معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور تأکید کرد که افزایش وقوع گرد و غبار در سال‌های آینده، ضرورت استفاده از سامانه‌های پیشرفته هشدار سریع را بیش از پیش ضروری کرده است.
وی گفت: در کنار اقدام های پیشگیرانه، باید از فناوری‌های نوین برای پایش و هشدار سریع استفاده کنیم تا میزان خسارت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی کاهش یابد.
لایقی در پایان بر اهمیت توسعه زیرساخت‌های نظارتی و بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن، به‌ویژه هوش مصنوعی، در مدیریت بحران گرد و غبار تأکید کرد.
ضرورت حفظ تعادل اکولوژیکی دریاچه نمک
مدیرکل مدیریت بحران استان قم نیز در این همایش گفت: حفظ تعادل اکولوژیکی دریاچه نمک برای ایران مرکزی از اهمیت بالایی برخوردار است.
محسن اروجی اظهار کرد: دریاچه نمک تأثیرات مثبتی در گذشته قم داشته است و امیدواریم با نظرات و مقالاتی که صاحب‌نظران ارائه می‌دهند، این تأثیرات را حفظ کنیم؛ همچنین امیدواریم که تعادل اکولوژیکی که دریاچه نمک برای ایران مرکزی ایجاد کرده است، حفظ شود.
وی ادامه داد: مقالات این همایش، راهبردی برای نجات محیط زیست دریاچه نمک از تهدیدات موجود خواهند بود؛ در حال حاضر، با توجه به تغییراتی که خودمان ایجاد کرده‌ایم، دریاچه نمک به تهدیدی برای ما تبدیل شده است.
اروجی تصریح کرد: هدف این همایش بررسی و تبیین راهبردهای علمی و عملی برای دستیابی به پایداری اکوسیستم دریاچه نمک و کنترل آثار گرد و غبار در ایران مرکزی است؛ امیدواریم این همایش فرصتی برای تقویت همکاری‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و ملی باشد.
وی افزود: زندگی تک‌تک افراد تحت تأثیر گرد و غبار قرار دارد؛ همان‌طور که شاهد بودیم، در تابستان سال گذشته چندین روز آلودگی هوا داشتیم که خسارت‌های زیان‌باری به بار آورد.
مدیرکل مدیریت بحران قم در پایان ابراز امیدواری کرد: همایش ملی «راهبرد و تبیین پایداری اکوسیستم دریاچه نمک و کنترل گرد و غبار» بتواند دستاوردهای مثبت و مفیدی برای پیشگیری و کنترل گرد و غبار داشته باشد.
وخامت اوضاع دریاچه نمک، تهدید جدی برای کشور است
دبیر علمی همایش ملی تبیین راهبردهای اکوسیستم دریاچه نمک و کنترل گرد و غبار نیز با اشاره به نقش حیاتی این دریاچه در حفظ تعادل زیست‌محیطی فلات مرکزی ایران تأکید کرد: خشک شدن تالاب‌ها و ناپایداری منابع آب و خاک، جلوه‌ای آشکار از تغییرات آب و هوایی و مداخله در طبیعت است که پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه دارد.
مسعود ترابی با بیان اینکه پدیده گرد و غبار یکی از مهم‌ترین تبعات این تغییرات است، گفت: این پدیده نه‌تنها اکوسیستم را دچار اختلال کرده، بلکه بر تنوع زیستی و کیفیت زندگی جوامع انسانی نیز تأثیر منفی گذاشته است. دریاچه نمک که در مجاورت محل سکونت ۲۰ درصد جمعیت کشور قرار دارد، نقشی اساسی در تثبیت شرایط اقلیمی این منطقه ایفا می‌کند و هرگونه وخامت بیشتر در وضعیت آن، مشکلات گسترده‌ای برای کشور به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: ایجاد پایداری برای اکوسیستم دریاچه نمک، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است، چرا که این دریاچه همچون سرطانی خاموش در حال گسترش مشکلات زیست‌محیطی است و در صورت بی‌توجهی، پیامدهای آن غیرقابل کنترل خواهد شد. توسعه پایدار در بخش‌های آب، کشاورزی، اقتصاد و محیط‌زیست از جمله نیازهای اساسی برای حفظ این اکوسیستم در معرض خطر است.
