ندای قم / حسن شیخ حائری
افزایش بیش از چهار برابری روزهای ناسالم گرد و خاکی قم در سال جاری و نسبت به سال گذشته، زنگ های خطر را به صدا در آورده است، ضمن آن که نهادهای مختلف و بویژه مدیریت بحران استان باید در این باره پاسخگو باشند.
از دیرباز قم را به هوای گرم و خشک و آب شورَش می شناسند، اما با این حال هوای قم تمیز بود و به جز روزهای بسیار محدود و قابل چشم پوشی، گرد و خاک و یا دیگر آلودگی ها به چشم نمی آمد.
امروز اما حکایت دیگری دارد؛ یعنی در شرایطی که در سامانه پایش کیفی هوا، رنگ سبز برای هوای پاک، زرد معادل هوای قابل قبول، قهوه ای به عنوان هوای ناسالم برای گروه های حساس، نارنجی همزاد هوای ناسالم و رنگ بنفش به منزله هوای بسیار ناسالم تعریف شده، شرایط به گونه ای است که قم، کمتر و کمتر رنگ سبز به خود می بیند و بیشتر با قهوه ای و نارنجی و حتی بنفش دست به گریبان شده است.
البته اذعان داریم که این وضعیت تنها منحصر در قم نیست و نَفَس دیگر استان های کشور مانند خوزستان، ایلام، کرمانشاه، بوشهر، کردستان، آذربایجان غربی، اصفهان و یزد را نیز به شماره انداخته است.
همین چند ماه پیش بود که رئیس جمهور محترم به مسئولان و نهادهای دست اندرکار تأمین هوای پاک، یعنی عملا به همه مسئولان و نهادهای کشور نهیب زد که تنفس، نیاز حیاتی هر انسان است و از این رو معضل جدی آلودگی هوا و گرد و خاک باید به صورت ریشه ای حل شود.
تردیدی نیست که بخشی از این آسیبِ شوخی نابردار به دلیل عدم رعایت های لازم در عرصه اکولوژی از سوی کشورهای همسایه بویژه ترکیه و عراق است و این مسئله باید از طریق سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت امور خارجه پیگیری و حل و فصل شود، اما نباید فراموش کرد که بر اساس نظر کارشناسان امر، بخش مهمی از گرد و خاک های اخیر قم، منشأ داخلی دارد و از کانون های داخل استان نشأت گرفته و می گیرد.
در این باره مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم با اشاره به قطع حقابه ها در استان، بر این باور است که تالاب های قم از فرصتی ارزشمند، به تهدیدی بالقوه تبدیل شده و در اراضی پیرامون تالاب ها، کانون های فعال گرد و غبار شکل گرفته است که با کمترین وزش باد، ریزگردها را به کام مردم می فرستد.
وی همچنین به کمبودها و محدودیت های شدید سازمان حفاظت محیط زیست توجه می دهد و بهبود وضعیت زیست محیطی استان قم را مستلزم همکاری و مشارکت تمامی سازمان ها و نهادهای ذیربط می داند و می گوید: همانطور که رئیس جمهور محترم، توسعه را فرع بر محیط زیست می دانند، همه دستگاه ها هم باید حفظ محیط زیست را اولویت خود بدانند.
بر این اساس تردیدی باقی نمی ماند که همه طرح ها و پروژه های روستایی، شهری، استانی و کشوری باید حتما با اولویت یافتن مأموریت های خُرد و کلان سازمان حفاظت محیط زیست، از یک پیوست زیست محیطی برخوردار باشند تا مشکلی در کوتاه مدت، میان مدت و یا درازمدت برای تنفس عموم مردم پیش نیاید که اگر بیاید قطعا شوخی بردار نیست و دود آن به چشم همه خواهد رفت.
اما شاید نکته مهم تر در این عرصه آن است که نَفَس بسیاری از استان های کشور و از جمله قم، عملا در وسط بُحران و بلکه ابربُحران گرد و خاک به شماره افتاده است و در این مسیر، مدیریت بحران کشور و ادارات کل مدیریت بحران در استان ها باید به عنوان نهادی هماهنگ کننده در وسط میدان باشند و نقش خود را به صورت جدی و عینی ایفا کنند.
در این باره می توان مشاهداتی را از مدیریت بحران استان قم مورد توجه و دقت نظر قرار داد.
یکی از این موارد، تأخیر عجیب این اداره کل در اعلام وضعیت بُحرانی گرد و خاک در استان قم بود، به عبارت دیگر در حالی که در مقطع زمانی چند ماه قبل، بسیاری از استان های کشور حتی با غلظت کمتر آلاینده ها نسبت به قم تعطیل شدند، اما هُشدارها در قم با تأخیر اعلام می شد و حتی تعطیلی مدارس نیز در هاله ای از ابهام قرار داشت، تا آن جا که در یک روز، دائر بودن نوبت صبح مدارس و تعطیلی نوبت عصر سبب تعجب افکار عمومی در قم شد.
این در حالی است که مدیریت بحران استان قم به جای حضور فعالانه در صحنه بحران ها و از جمله ابربحران گرد و خاک استان و ایجاد هماهنگی لازم و کافی بین سازمان ها و نهادهای قم، به بیان برخی «باید» ها اکتفا کرده است، مانند این جملات:
«با ادامه روند کنونی، قطعاً روزهای ناسالم بیشتری در فصل تابستان خواهیم داشت، لذا به اقدام سریع و کارشناسی شده برای مقابله با این ابر بحران نیاز است و دستگاه‌های اجرایی ذیربط باید با همکاری و هماهنگی، اقدام مناسبی را در جهت مقابله با پدیده گردوغبار انجام دهند … دستورالعمل مشخصی متناسب با شرایط اقلیمی استان قم برای عمل در هنگام آلودگی هوا ناشی از گردوغبار وجود ندارد و شرایط قم با توجه به هم‌جواری با دریاچه نمک و کانون‌های فعال گردوغبار در مرکز کشور، بسیار خاص است و باید تصمیم مناسب در این رابطه اتخاذ شود.»
اکنون و با توجه به تعبیر رهبر حکیم و بصیر انقلاب اسلامی، باید دانست که مخاطب این «باید»ها، خود مسئولان هستند و از این رو قطعا لازم است تا اینان، صرفا به بیان این «باید»ها بسنده نکنند، بلکه خود به صورت تمام قد در صحنه باشند و ضمن پیگیری و هماهنگی لازم و کافی، گزارش اقدامات خود را نیز به مردم ارائه کنند.
کوتاه سخن آن که ابربحران گرد و خاک در کشور، با کسی تعارف ندارد و تداوم آن به قیمت جان همنوعان، چه به صورت مرگ دفعی و یا مرگ تدریجی تمام خواهد شد، از این رو علاوه بر ضرورت اقدامات عاجل در صحنه ملی و بین المللی، مدیریت بحران استان ها و از جمله استان قم نیز باید با احساس وظیفه و همکاری همه دستگاه های و نهادهای مسئول، از صرفا حرف زدن بپرهیزند و نقش فعال و تأثیرگذاری برای مقابله با این ابربحران بویژه از مسیر توجه به کانون های داخلی گرد و خاک ایفا کنند.
