ضرورت تمرکز بر ارتقای کیفیت زیست شهری
در نشست تخصصی معماری ایرانی-اسلامی و سیمای شهری قم مطرح شد:
چالش‌های بافت فرسوده، سیاست‌های شهرسازی، کیفیت فضاهای عمومی و تأثیر ضوابط بر نمای شهری در نشست تخصصی معماری ایرانی-اسلامی و سیمای شهری قم بررسی شد و کارشناسان بر ضرورت تدوین استراتژی‌های جامع، بازتعریف پیوند شهر و حرم و تقویت مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌های شهری تأکید کردند.
به گزارش ندای قم ،نشست تخصصی معماری ایرانی-اسلامی و سیمای شهری قم با حضور متخصصان، پژوهشگران و مدیران شهری به همت شهرداری قم و پژوهشکده نظر در سالن رضوان شهرداری قم برگزار شد و ابعاد مختلف نوسازی شهری، چالش‌های بافت فرسوده، کیفیت فضاهای عمومی و سیاست‌های شهرسازی بررسی شد.
پژوهشکده نظر در این نشست نقش گروه سوم را ایفا کرد و سیمای شهر قم را از چهار بُعد کلیدی تحلیل کرد.
رئیس پژوهشکده نظردر این نشست نشست گفت: به جای تمرکز صرف بر پروژه‌های عمرانی، باید به نتایج اقدامات گذشته توجه کنیم و با رویکردهای نوین، کیفیت زندگی شهری را ارتقا دهیم که در همین راستا یک مطالعه تخصصی در چهار حوزه مرکزیت شهری، فضاهای اجتماعی، نوسازی بافت فرسوده و نمای شهری با هدف ارائه راهکارهای نوین برای ارتقای منظر شهری قم انجام شد.
سید امیر منصوری اظهار داشت: این جلسه مقدمه‌ای برای همایش آینده است و هدف از آن، ایجاد تعامل میان تصمیم‌سازان شهری جهت ارتقای کیفیت زندگی در قم است.
وی با اشاره به همکاری پژوهشکده نظر با شهرداری قم و سازمان زیباسازی و بهسازی اطراف حرم حضرت معصومه(س)افزود: هم‌اکنون بیشتر اقدامات شهری معطوف به پروژه‌های عمرانی است، اما ما به این نتیجه رسیدیم که باید در کنار اجرای پروژه‌ها، نتایج اقدامات گذشته را بررسی کنیم تا بتوانیم مسیر آینده شهر و برنامه‌ریزی‌های شهری را به‌درستی هدایت کنیم.
رئیس پژوهشکده نظر بیان کرد: در قالب یک مطالعه با عنوان رویکردهای نوین در ارتقای منظر شهری قم، به شهر از چهار زاویه متفاوت توسط چهار گروه مستقل پرداخته شد.
وی با بیان اینکه تعریف علمی منظر شهری با تصور عمومی متفاوت است، گفت: از دیدگاه مردم منظر شهری به نمای ساختمان‌ها و کالبد شهر محدود می‌شود درحالی که از نظر علمی، منظر شهری همان درک و تجربه شهروندان از محیط پیرامون خود است.
محمدرضا اصفهانی سرتیپی، پژوهشگر دکتری معماری منظر با اشاره به اهمیت نوسازی شهری در قم تأکید کرد:شهر قم به دلیل ویژگی‌های خاص خود در حوزه بافت فرسوده، نیازمند یک برنامه‌ریزی ویژه است.
وی خاطرنشان کرد: حدود یک‌سوم از مساحت شهر قم را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد و در برابر زلزله، سیل و فرونشست زمین آسیب‌پذیراست.
پژوهشگر دکتری معماری منظر سه شاخص اصلی فرسودگی را ریزدانگی، ناپایداری و نفوذناپذیری عنوان کرد و افزود: قم با داشتن ۱۶۰۰ هکتار بافت فرسوده در صورت وقوع بحران‌های طبیعی با خسارات جبران‌ناپذیر مواجه خواهد شد.
مریم مجیدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر در خصوص آسیب‌شناسی نمای شهری قم اظهار کرد:سیمای شهر بر درک و ذهن شهروندان تأثیر می‌گذارد و در فرآیند صدور پروانه‌های ساختمانی نقش دارد.
وی در خصوص تفاوت میان «سیما» و «نما» را گفت: سیما، کالبد شهر است که بدون ناظر هم قابل مشاهده است اما نما به بخشی از فیزیک شهر اطلاق می‌شود که با عبور از ذهن ناظرمعنا پیدا می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر چهار نقش اساسی نما را «محافظ»، «رسانه»، «جزئی از کل»، و «نماد هویت شهر» دانست و بیان کرد: نما می‌تواند ابزاری برای کنترل و هدایت منظر شهری باشد.
بازسازی خیابان‌های شهر قم به عنوان فضای جمعی دکتری معماری دانشگاه تهران با بررسی سه نمونه موفق از فضاهای جمعی در شهر قم گفت: ضروری است رویکرد سیاست‌گذاری‌های شهری برای بازسازی خیابان‌ها به عنوان مکان‌های عمومی و فضای اجتماعی تغییر داده شود.
حمیده ابرقویی‌فرد ظهار کرد: در این پژوهش با عنوان خیابان کامل و ارتقای منظر شهر قم از طریق تقویت نقش خیابان به‌عنوان فضای جمعی،وضعیت خیابان‌های قم و چالش‌های تبدیل آن‌ها به فضایی برای تعامل بررسی شده است.
وی افزود: آیا خیابان‌های قم همچنان نقش فضای جمعی را دارند یا این نقش به مرور کمرنگ شده است؟ این سوالی مهم است که در این مطالعه بررسی شده است.
دکتری معماری دانشگاه تهران بیان داشت: ناهمگونی فرهنگی و ساختار دوقطبی شهر، خیابان‌ها را از فضایی برای تعامل اجتماعی دور کرده و بیشتر به گذرگاه‌هایی صرف برای عبور و مرور تبدیل کرده است.
همچنین تحلیل نظرات شهروندان نشان داده که ترویج معماری غربی، ناکارآمدی قوانین و بی‌توجهی به سنت‌های معماری ایرانی از جمله معضلات اصلی نمای شهر قم است.
امین عبدمجیری، استادیار دانشگاه قم با انتقاد از شیوه‌های مدیریتی کنونی اظهار داشت: نگاه مدیران شهری همچنان کالبد محور است و مشارکت شهروندان در تصمیم‌سازی‌ها نادیده گرفته می‌شود.
وی گفت: ما هنوز در دوره مدیریت شهری رضاشاهی هستیم، جایی که دستورات از بالا صادر می‌شود و انتظار می‌رود بدون نظر شهروندان اجرا شود.
مجید فارغیان قمی، عضو هیئت‌مدیره نظام مهندسی قم نیز یکی از چالش‌های اصلی در سیما و منظر شهری را نبود قدرت اجرایی و نظارتی دانست و گفت: شهرداری قم وظیفه‌مندترین نهاد در این حوزه محسوب می‌شود و باید مکانیسم‌های قانونی و اجرایی را به‌درستی به کار بگیرد.
لزوم توجه به بافت تاریخی در ارتقای سیمای شهری
عضو هیئت مدیره سازمان نظام مهندسی قم نیز در این نشست با تأکید بر اهمیت رعایت ضوابط مناسب‌سازی شهری و اجرای صحیح قوانین مدیریت شهری گفت: نقش بافت تاریخی در شکل‌دهی به سیمای شهری قم حیاتی است و لازم است تا ارزش‌های آن به کل شهر تعمیم داده شود.
مصطفی سعادت‌طلب با تقدیر از پژوهش‌های پژوهشکده نظر، گزارش ارائه‌شده درباره نماهای شهری قم را ارزشمند و موشکافانه توصیف کرد و با اشاره به معیارهای مطلوبیت سیمای شهری اظهارکرد: یکی از شاخص‌های ارزیابی کیفیت شهر رعایت ضوابط مناسب‌سازی برای معلولان است.
وی افزود: اگر شهری این ضوابط را رعایت کرده باشد، نشان‌دهنده توجه جدی به استانداردهای مطلوب شهری است.
عضوهیئت مدیره سازمان نظام مهندسی قم خاطرنشان کرد:معیار دوم در ارزیابی کیفیت شهر،سیمای شهری است که ریشه در بسیاری از عوامل دارد و آنچه به‌عنوان نما دیده می‌شود بخشی از معماری شهر است که از ایده، کانسپت و فرم نشأت می‌گیرد.
وی با تأکید بر ضرورت اجرای قوانین در مدیریت شهری گفت: مدیریت شهری مانند یک خانواده است که برای آینده برنامه‌ریزی می‌کند اما هم‌زمان با چالش‌هایی نیز مواجه است.
حجت‌الاسلام و المسلمین احمد آکوچکیان، مسئول مرکز تحقیقات استراتژیک توسعه به چالش‌های نظری در مدیریت شهری اشاره کرد و گفت: مسئله اصلی نبود قدرت نیست بلکه اختلال قدرت است.
رشد سریع جمعیت و مشکلات کالبد شهر قم در دهه‌های گذشته
مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم حضرت معصومه (س) نیز در این نشست با اشاره به رشد سریع شهر قم گفت: توسعه سریع شهر در دهه‌های گذشته که گاهی تا چند برابر میانگین کشور است، موجب نواقص زیادی شده بود و اکنون زمان تمرکز بر کیفیت شهری است.
علیرضا خاکی کرد: قم در مقاطعی رشد جمعیت ۱۲ درصدی داشته که سه برابر متوسط رشد کشور است و این توسعه سریع موجب عقب‌ماندگی و ایجاد نواقص زیادی در شهر شد.
وی افزود: در دهه گذشته اقدامات گسترده‌ای در حوزه زیرساخت‌های شهری انجام شده و اکنون زمان آن رسیده است که به مسائل کیفی شهر قم پرداخته شود.
مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم خاطرنشان کرد: تاکنون دو همایش مهم در این راستا برگزار شده است از جمله نخستین همایشی که در سال ۹۲ با هدف جمع‌آوری اطلاعاتی درباره شهرقم با عنوان «قم، گذشته، حال و آینده» در تیمچه برگزار شد، همچنین سال ۹۸ نیز نشست دیگری برگزار شد که بر نیازهای زیرساختی شهر تمرکز داشت.
خاکی عنوان کرد: اکنون قصد داریم نشستی را با محوریت منظر شهری و کیفیت زندگی شهری برگزار کنیم که نگاه آن به جداره‌سازی محدود نخواهد شد.
یکی از کارشناسان حوزه معماری و شهرسازی ضمن اشاره به مشکلات اجرایی ضوابط سیما و منظر شهری، بیان داشت: در بسیاری از موارد این ضوابط به دلیل اعمال سلیقه‌های شخصی در کمیته‌های نما دچار ضعف اجرایی می‌شود.
سمیه سعادتمند، عضو هیئت مدیره نظام مهندسی ساختمان استان قم در دوره جدید هم درباره کمیته‌های نما در مناطق شهرداری قم گفت: به مسئله سیما و منظر شهری نباید به صورت تک نما نگاه کرد بلکه باید کارشناسان شهرسازی نیز در این کمیته‌ها ورود کرده و کلیت شهر، خیابان و محله را در نظر بگیرند.
فرهاد یامولا، رئیس گروه مطالعات و برنامه‌ریزی شهرسازی و معماری شهرداری قم نیز اظهار کرد: شهرداری بارها برای بازنگری در دستورالعمل‌های سیما و منظر اقدام کرده اما همکاری لازم از سوی سایر نهادها انجام نشده است.
وی تأکید کرد: نقدهای سازنده باید دوطرفه باشد و اصلاح این دستورالعمل‌ها نیازمند تعامل میان متخصصان و مدیران شهری است.
مرضیه پورمحمدی، دکترای شهرسازی نیز با اشاره به اهمیت مشارکت شهروندان در تصمیم‌گیری‌های کلان شهری، عنوان کرد: برخی پروژه‌ها مانند پیاده‌راه ارم بدون درک درست از نیازهای شهروندان اجرا شده و راه دسترسی به مرکز شهر برای شهروندان محدود شده است.
فهیمه فتاحی زاده، عضو نظام مهندسی ساختمان استان قم و دبیر سابق ستاد بازآفرینی شهری استان قم بر لزوم استفاده از روش‌های علمی در برنامه‌ریزی‌های شهری تأکید کرد و اظهار داشت: توجه به مباحث غیرکالبدی از جمله مسائل اقتصادی و اجتماعی در مدیریت شهری ضروری است.
وی همچنین از وجود نگاه جزیره‌ای در مدیریت شهری قم انتقاد کرد و پیشنهاد داد تا یک محور مشخص برای رسیدگی عملیاتی‌تر به مشکلات شهری تعریف شود.
لزوم تقویت دسترسی به مرکز شهرواطراف حرم مطهر
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظرنیز دراین نشست با اشاره به چالش‌ها و فرصت‌های دوگانگی مرکز و حرم در توسعه شهری گفت: موقعیت ویژه حرم به‌عنوان عنصر اصلی شهر نقش مهمی در انسجام اجتماعی و هویتی شهروندان داشته و این مسئله نیاز به دسترسی‌های قوی‌تر کالبدی و حمل و نقلی دارد.
فرنوش مخلص اظهارکرد: مرکز شهر به عنوان مهم‌ترین عنصر سیستمی در هر شهر نقش مهمی در هدایت توسعه و مشروعیت آن دارد.
وی افزود:این مرکز در واقع نشان‌دهنده کلیت شهر از نظر معنایی، فیزیکی و کالبدی است ومرکز شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی و مذهبی خود ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از دیگر شهرها متمایز می‌کند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده نظر با بباین اینکه هرشهری مسائل مختلفی دارد اما ما روی مرکز شهر تمرکز کرده‌ایم، گفت: مرکز شهر به ویژه در قم، قلب تپنده شهر است و نه‌تنها مسیر توسعه را تعیین می‌کند بلکه جایی است که مردم با آن خاطره دارند و به شهر احساس تعلق پیدا می‌کنند.
وی با اشاره به بررسی دوگانگی میان مرکز شهر و حرم ابراز کرد: در مرکز قم با دوگانگی‌ای میان مرکز و حرم روبه‌رو هستیم و حرم به‌عنوان یک عنصر و کاربری مهم در هسته مرکزی شهر قرار دارد و به نوعی معادل کلیت شهر شناخته می‌شود.
این نشست تخصصی معماری ایرانی-اسلامی در قم به بررسی چالش‌های مهم شهر از منظر نوسازی شهری، سیاست‌های شهرسازی، نمای شهری و مدیریت شهری پرداخته و کارشناسان بر این نکته تأکید کردند که بدون یک استراتژی جامع، مشارکت شهروندان و بازنگری در سیاست‌های اجرایی، روند توسعه شهری قم با چالش‌های اساسی مواجه خواهد شد.
