چهارصد و هفتاد و دومین نشست قم‌پژوهی که با حضور کارشناسان و اعضای این بنیاد با موضوع بیابان و بیابان‌زایی در استان قم که در سالن جلسات موسسه طلوع مهر برگزارشد مرتضی داودی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی قم گفت: طرح های مبارزه با بیابان‌زایی قم به مطالعات جامعی نیاز دارد.
به گزارش ندای قم چهارصد و هفتاد و دومین نشست قم‌پژوهی که باحضور کارشناسان و اعضای این بنیاد با موضوع بیابان و بیابان‌زایی در استان قم که در سالن جلسات مؤسسه طلوع مهر برگزارشد مرتضی داودی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی قم گفت: طرح های مبارزه با بیابان‌زایی قم به مطالعات جامعی نیاز دارد.
استان قم دارای چهار کانون بحرانی گرد و غبار است
وی بیان کرد: برای جلوگیری از بیابان‌زایی در ابتدا لازم است تمامی مواردی را که در گسترش بیابان‌ها دخیل هستند، شناسایی و سپس از آنها جلوگیری کرد. چراکه این تخریب می‌تواند عوامل گوناگون طبیعی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشد.
داودی گفت: آب، خاک و پوشش گیاهی سه عامل مهمی است که در هنگام بیابان‌زایی دچار تغییر و تحول می‌شوند، از دگرگونی‌های اقلیمی کره زمین گرفته تا اقدامات انسانی همچون، قطع حقابه‌های زیست‌محیطی، ایجاد معادن در مناطق نامناسب، کشت و برداشت محصول به صورت فشرده، چرای غیر اصولی دام‌ها، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و عوامل بسیاری دیگر در گسترش بیابان‌ها دخیل‌اند.
وی درخصوص وضعیت قم گفت: از مساحت یک میلیون و یکصد و بیست و سه هزار هکتاری استان قم حدود ۹۰۰ هزار هکتار آن عرصه هایی است که مدیریت آن در اختیار منابع طبیعی است و ۴۲۰ هزار هکتار از مساحت استان استعداد بیابانی شدن را دارد. استان قم دارای چهار کانون بحرانی گرد و غبار شامل حسین آباد میش‌مست، منطقه مسیله، اطراف شهر قم و کوه نمک است که در زمینه کنترل آنها، نیازمند توجه جدی است.
بخشی از گرد و غبارهای استان قم منشا بیرونی دارد
وی با بیان اینکه بخشی از گرد و غبارهای استان قم علت و منشا بیرونی (خارج از استان) دارد و از کشورهای عراق، عربستان و سوریه وارد کشور و و در ادامه وارد بخش‌های مرکزی آن از جمله قم می‌شود. وی تصریح کرد: اما بخش قابل توجهی از ریزگردهای قم علت درون استانی دارد که نتیجه افزایش بیابان‌زایی در این استان نیمه خشک است.
داودی ادامه داد: اجرای عملیات‌های بیابان‌زدایی در استان از سالیان قبل از انقلاب شروع و از سال ۷۶ شدت بیشتری گرفته است. اداره کل منابع طبیعی استان قم تا کنون در مناطق دارای مطالعه و کانون‌های گرد و غبار استان، نسبت به اجرای عملیات بیابان‌زدایی شامل نهال‌کاری، بوته‌کاری، مدیریت هرزآب و . . . را در سطحی بیش از ۱۵ هزار هکتار اجرا نموده است. در پروژه‌های بوته‌کاری و نهال‌کاری که اغلب در ماه‌های آبان و آذر و بهمن ماه انجام می‌شود نهال‌های کاشته شده بعد از چند دوره آبدهی به حال خود رها می‌شوند تا با محیط سازگار شوند.
وی تصریح کرد: در بخش علی آباد و خدیجه خاتون نهال بادام کوهی کاشته شده است؛ زیرا این گونه با شرایط آب و هوایی استان قم سازگاری دارد. در بخش مرتع‌کاری هم اسفناج وحشی را کاشته‌ایم تا با استفاده از این‌گونه در جهت توسعه پوشش گیاهی در مراتع اقدام نموده و از بیابانی شدن آنها جلوگیری نماییم.
بخش شرق استان قم کانون گرد و غبار است
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی قم بیان کرد: در بخش شرق استان که کانون گرد و غبار است به علت نداشتن مطالعه کافی و نبود منبع آبی پایدار برای بیابان‌زدایی اقدام مورد توجهی صورت نگرفته است اما در تلاشیم که بتوانیم از سفر دوم ریاست جمهور به استان قم اعتباری مناسب جهت اجرای طرح‌های مقابله با گرد و غبار و بیابان‌زدایی در مناطق شرقی قم جذب کنیم.
وی گفت: برای کاهش بیابان‌زایی در قم به یک برنامه ۱۰ ساله با اعتباری بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان نیاز است؟ چرا که هم اکنون ۱۰۲ هزار هکتار عرصه بیابانی در منطقه شرق قم وجود دارد که ۳۰ هزار هکتار آن در شرایط بحرانی قرار دارد.
قطع شدن حق‌آبه‌های زیست‌محیطی استان
وی یکی از دلایل استعداد قم برای بیابانی شدن را قرار گرفتن قم در انتهای حوضه آبریز رودخانه قره‌چای دانست و افزود: وجود سدهای متعدد در بالا دست قم و قطع شدن حق‌آبه‌های زیست‌محیطی استان منجر به افزایش سرعت رشد بیابان‌زایی در قم شده است.
وی ادامه داد: بعد از احداث سد ۱۵ خرداد، ورودی آب از قمرود به دشت مسیله قطع شد و در ادامه این رویداد حفر و برداشت آب از چاه‌های کشاورزی منطقه افزایش یافت. از طرفی دیگر با وجود همه پیگیری‌ها مسئولان موفق نشدند حق‌آبه زیست‌محیطی این منطقه را به طور کامل تأمین کنند. به همین علت در منطقه مزبور با مشکلات جدی روبه‌رو شده‌ایم. شدت یافتن خشکی، از بین رفتن پوشش گیاهی، چرای شتر و ورود دام‌های غیرمجاز بر مشکلات منطقه می‌افزاید و منطقه به کانون بزرگ تولید گرد و غبار تبدیل شده که روزهای گرد و غباری استان را افزایش داده است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی قم تصریح کرد: نهال کاری از جمله اقدام‌های مهم اداره کل منابع طبیعی استان طی سال‌های اخیر علاوه بر نهال‌کاری و مقابله با بیابان‌زایی، اجرای عملیات احیای پوشش گیاهی در مناطق هدف‌گذاری شده‌است که در قالب‌های مختلف همچون حفاظت و نگهدای از جنگل‌های دست‌کاشت استان انجام می‌شود.
داودی افزود: برای نگهداری هرچه بهتر از منابع طبیعی در قم همچون جنگل‌های دست‌کاشت، حفظ و گسترش این عرصه‌ها را در قالب همکاری مشترک با سایر مجموعه‌ها و استفاده از ظرفیت جوامع محلی، دنبال می‌کنیم تا بتوانیم نتایج خوبی برای بهبود شرایط حراست از عرصه‌های طبیعی استان داشته باشیم.
۳۵ هزار هکتار از مساحت استان قم عرصه‌های جنگلی است
وی بیان داشت: ۳۵ هزار هکتار از مساحت استان قم را عرصه‌های جنگلی تشکیل داده‌است که اقدام‌های لازم برای حفظ و گسترش این عرصه‌ها با استفاده از منابع ملی و استانی و همکاری تشکل‌های مردم نهاد در دستور کار قرار دارد.
در ادامه حمیدرضا زمانی رئیس اداره آموزش ترویج و مشارکت های مردمی اداره منابع طبیعی، نقش سازمان‌های مردم نهاد و دستگاه‌های دولتی و به عبارتی علاقه‌مندان به طبیعت استان قم را در مقابله با بیابان‌زایی را بی‌بدیل دانست.
وی نقش دانشگاه‌ها و حوزویان و فرهنگیان و در کل دلسوزان و علاقه‌مندان به طبیعت و انفال را در این موضوع نیز مهم توصیف کرد. او دلسوزترین کسان به حفظ منابع طبیعی را کسانی دانست که علاوه بر جلوگیری از تخریب منابع طبیعی به احیای آن ازطریق مشارکت در کاشت بوته‌های بیابانی و حفظ وضعیت موجود اقدام می‌کنند. در واقع کسانی که به شکل مستقیم وغیر مستقیم زندگی آنها به حفظ منابع طبیغی وابسته است.
زمانی افزود: باید گفت هر هکتار از گیاهان جنگلی و مرتعی قادر است ۶۸.۵ تن در هکتار گرد وغبار را جذب و ۲.۵ تن اکسیژن در هکتار رابرای هر فرد تولید کند. این مزیتی است که همگان از آن بهره می‌برند افزون بر آن بهره‌برداران مستقیم از منابع طبیعی گروه‌هایی مانند دامداران و کشاورزان اند که به طریق اولی آنها نیز می‌باید در امر حفظ و تقویت منابع طبیعی مشارکت نمایند.
وی سپس گفت: برای اینکه گروه‌های بهره‌بردار و تمام علاقه‌مندان به طبیعت بتوانتد در کارگاه‌ها آموزشی مربوط به احیای منابع طبیعی در مناسبت‌های خاص شرکت نمایند، برنامه‌ای در قالب ثبت نام در سایت همیار طبیعت به نشانی: http://hamyartabiat frw.ir تعریف شده است که پس از ثبت نام و شرکت در کلاس‌های مربوطه، منجر به صدور کارت همیار طبیعت با مدت اعتبار پنج سال خواهد شد.
گفتنی است: بعضی از گیاهان مناطق بیابانی بومی استان قم شامل اشنان یا قلیاب و انواع شور و تاغ و گز و خار شتر است که هم قابلیت حفاظت خاک و هم قابلیت تعلیف توسط دام به‌ویژه شتر و هم استفاده به عنوان گیاه دارویی وصنعتی را دارند.
در پایان با توجه به آن که بحران ریزگردها تهدیدی جدی برای سلامت ساکنان قم محسوب می‌شود تأکید شد به منظور شکل‌گیری عزم عمومی برای مقابله با این عارضه خطرناک، نشست‌های دیگری با مشارکت دستگاه‌های ذی‌ربط و صاحب‌نظران دانشگاهی با موضوعات مشخص ادامه یابد.
