ندای قم / یادداشت / احمد اله وردیزاده لداری/ کارشناس و مروج بهرهوری ؛ حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب در آخرین سخنرانی خود به مناسب هفته بسیج با ملت ایران دو توصیه مهم داشته اند، بهعنوان کارشناس اقتصادی و مروج بهرهوری، در این نوشتار به بررسی یکی از توصیه مهم ایشان یعنی پرهیز از اسراف می پردازم، چرا این توصیه یکی از مصادیق اساسی بهرهبرداری بهرهورانه از امکانات خدادادی و در کنارش یک دستورالعمل اقتصادی برای تخصیص بهینه امکانات به خاصه های نامحدودی انسانهاست. در پایان خواهیم یافت که این توصیه مقام معظم رهبری، تنها یک سخن سیاسی یا اقتصادی نیست، بلکه بیانی نوین از آموزه های اصیل دینی و فرهنگی است که رعایت آن در شرایط کنونی کشور برای حفظ منابع ملی، تحقق عدالت و جلب برکت الهی یکی از ضروریات امروز جامعه ایرانی و بشریت است.
با نگاه ژرف اندیشانه به توصیه رهبر معظم انقلاب، مبنی بر پرهیز از اسراف، ریشه در عمیقترین آموزههای دینی (اسلامی) و فرهنگی-اخلاقی ایرانی دارد.
در ادامه به بخشی از مبانی دینی و فرهنگی آن در دو بخش اصلی اشاره می کنم :
۱. مبانی دینی و اسلامی
اسلام به شدت بر پرهیز از اسراف و تبذیر تأکید کرده است. این موضوع آنقدر مهم است که در آیات متعدد قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) به صراحت از آن نهی شده است.
الف) قرآن کریم:
۱. آیه ۳۱ سوره اعراف: و اسراف نکنید که خداوند اسرافکاران را دوست ندارد). این آیه به طور مستقیم اسراف را عملی ناپسند نزد خداوند معرفی میکند.
۲. آیه ۱۴۱ سوره انعامو بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خدا اسرافکاران را دوست ندارد). این آیه اسراف را حتی در مصرف خوراک و نوشیدنیهای حلال منع میکند.
۳. آیه ۲۷ سوره اسراء: بیگمان تبذیرکنندگان، برادران شیاطین بودند…). “تبذیر” که شدیدتر از اسراف است، به معنای مصرف بیهوده و ریخت و پاش است و در این آیه با قاطعیت محکوم شده است.
۴. آیه ۶۷ سوره فرقان: از ویژگیهای “بندگان خاص خدا” (عبادالرحمن) این است که (و هنگامی که انفاق میکنند،نه اسراف میکنند و سخت میگیرند، بلکه میانهروی را رعایت میکنند). این آیه “اعتدال” و “میانهروی” (قوام) را به عنوان الگوی مطلوب مصرف معرفی میکند.
ب) روایات و سیره معصومین (ع):
۱. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: « میانهروی در هزینهکرد، نیمی از زندگی [آبرومند] است).
۲. امام علی (ع): در نامه معروف خود به مالک اشتر میفرماید: «… و میانهروی را از او [خزانهدار] بخواه و تو خود نیز میانهروی پیشه کن».
۳. امام صادق (ع): فرمودند: همانا همراه با اسراف، برکت [از مال و روزی] کم میشود). این روایت به وضوح به یکی از آثار منفی اسراف که “کمبرکتی” است اشاره میکند؛ همان چیزی که آیتالله خامنهای به عنوان “خطر و ضرر برای کشور و خانوادهها” از آن یاد کردند. سیره عملی ائمه نیز سراسر بر قناعت، سادهزیستی و پرهیز از اسراف بود.
۲. مبانی فرهنگی و اخلاقی ایرانی-اسلامی
این آموزههای دینی طی قرنها، به بخشی جداییناپذیر از فرهنگ و اخلاق ایرانی تبدیل شدهاند:
الف). قناعت و مناعت طبع:
در ادبیات کهن فارسی (مانند اشعار سعدی، حافظ و مولوی) و فرهنگ عمومی ایران، “قناعت” به عنوان یک فضیلت بزرگ اخلاقی ستوده شده است. قناعت به معنای راضی بودن به مقدار لازم و پرهیز از طمع و مصرف زدگی است.
ب). دوری از ریخت و پاش:
در فرهنگ ایرانی، ریخت و پاش و اسراف، نشانه بیخردی و دوری از تدبیر معیشت دانسته میشود. ضربالمثلهایی مانند “پول را به نفت دادن” یا “هرچه کند دجله دهد، خورد فرات” همگی بیانگر نکوهش اسراف هستند.
ج). مسئولیتپذیری اجتماعی:
در این نگاه، منابع ملی(مانند آب، نان، انرژی) امانتی عمومی هستند و هر فرد در قبال جامعه و نسلهای آینده مسئول است. اسراف کردن، خیانت به این امانت و نادیده گرفتن حقوق دیگران، به ویژه نیازمندان، محسوب میشود.
د). عقلانیت اقتصادی:
پرهیز از اسراف یک توصیه عقلانی برای مدیریت اقتصاد خانواده و کشور است. وقتی منابع به درستی و بدون هدررفت مصرف شوند، امکان توزیع عادلانهتر و توسعه پایدار فراهم میشود. این همان چیزی است که ایشان فرمودند: «اگر اسراف نباشد، اوضاع کشور خیلی بهتر از این خواهد بود»
بیاییم این سخن حکیمانه را تنها یک شعار تلقی نکنیم؛ بلکه آن را چراغ راه زندگی فردی و اجتماعی قرار دهیم.
