هویت بومی شهرقم درتنگناهای مدیریتی

ندای قم /عباس جعفری کارشناس حوزه مدیریت و حکمرانی؛ «ساماندهی و بهبود وضعیت سکونت پذیری بافت مرکزی کلان شهر قم ، محلات قدیمی و اطراف حرم حضرت معصومه (س) یکی از مسائل پر چالش مدیران شهری و سازمان های ذیربط بوده است. به نظر می رسد از مهمترین دغدغه های بافت قدیمی قم، از دست دادن تدریجی زیست پذیری و در ادامه امنیت است که ایجاد فرسودگی بافت و خالی شدن از سکنه نتیجه غفلت و سوء مدیریت در این مناطق می باشد.
بررسی های میدانی سرعت تخلیه شدن این مناطق را از بومیان قمی بخصوص جمعیت جوان نشان می دهد، گسست کالبدی و کاهش پویایی و پایداری اجتماعی گذشته، زمینه فرسودگی جمعیتی بافت و به طور خاص حاکمیت ساختار سنی سالخورده را فراهم کرده است. البته خانه های فرسوده قمی ها این روزها خالی نمی ماند و جایگزین جمعیت بومی، اتباعی هستند که مطمئنا احساس مسئولیت و وظیفه کمتری نسبت به حفظ محلات، بافت های قدیمی و ارزش‌های آن دارند.
کارشناسان و کنشگران قمی مدتها است در زمینه عواقب عدم توجه کافی و همه جانبه و همچنین سرعت کُند بازآفرینی بافت فرسوده قم و ساماندهی بافت های تاریخی هشدار داده اند. به دلیل دگرگونی در سبک زندگی و به تبع آن تغییر خواسته ها و نیازهای نسل جدید، در کنار رشد و پیشرفت تکنولوژی و همچنین توسعه نامتوازن شهر، بافت فرسوده و تاریخی با اقبال غالب شهروندان جهت سکونت دائم مواجه نشده و به مرور در حال خالی شدن از جمعیت بومی-ایرانی است.
برخی مسئولین قم عمده ترین دلیل این اتفاق را در دیدگاه های نادرست و ضعف مدیریت و در عین حال افراطی عده ای کارشناس و همچنین سازمان های متولی در دهه های گذشته می دانند. مسلما چنانچه هويت تنها در گذشته جستجو شود، شاخص مهمتری به نام “زندگی امروز” از دست خواهد رفت. در واقع بستر شكل گيری زندگی امروز و حيات مدنی شهر از دست می رود.
در حال حاضر اتباع در بافت تاریخی و فرسوده قم به سرعت در حال جایگزینی شهروندان بومی هستند که ممکن است در دراز مدت به منافع جمعی و حتی ملی آسیب برساند و به دلیل عدم نگهداری درست از این بناها بروز خطرات و مسائل امنیتی نیز محتمل است.
در حال حاضر منظر شهری قم و هویت بافت مرکزی شهر در مسیر مبهمی در حال تغییر است. آنچه به هويت در منظر شهری مفهوم می بخشد ارتباط انسان امروز با زندگی گذشته و حال اوست كه در بستر شهر ظهور پيدا می كند و يکی از ابزارهای حفظ يا توليد آن، حافظه جمعی و ذهن شهر است.
منظر شهری به عنوان پديدهای عينی- ذهنی كه با كالبد و خاطره شهر پيوند خورده، از اين قاعده مستثنی نيست. شواهد نشان از آن دارد عمده دلیل تمایل به خروج از این بافت ها در بین شهروندان قمی، فرسودگی ابنیه و دشواری بازسازی آنها، اعم از هزینه های بالا، کمبود امکانات و ضعف در ارائه خدمات می باشد. هويت منظر شهری “ميل به زندگی در شهرهای امروز با پشتوانه ديروز” است. سياستهای حفظ كالبد صرف، براي احيای هويت و ناديده انگاشتن زندگی امروز، به چالش جدی در منظر شهر قم تبدیل شده است.
از طرفی بايد توجه داشت كه هويت، نوعی تمايز است؛ تمايز انسان با انسان، شهر با شهر، فرهنگ با فرهنگ؛ موجوديت منظر شهری با هويت آن گره خورده است و بخشی از هويت منظر شهری با كالبد گذشته شهر پيوند خورده است و زمانيكه مكانهای خاطره انگيز با اتصال تاريخی به گذشته از بين برود در واقع منظر شهری هويتمند از بين رفته است. منظری كه می تواند با حيات مدنی امروز و تداوم تاريخی گذشته، هويت مذهبی باستانی کلانشهر قم را همچنان حفظ و بر پویایی آن بیفزاید.