ندای قم / عباس جعفری / پژوهشگر حوزه حکمرانی؛ اضطراب زیست‌محیطی یا اقلیمی از جمله مفاهیمی است که اخیراً در پژوهش‌های بین المللی محیط زیستی مطالعاتی بر روی آن انجام شده و به نتایج جالبی نیز رسیده است. در بیان مفهوم این واژه به زبان ساده باید گفت که توده‌های گرد و خاکی که در آسمان شهر قم مشاهده می شود، دیگر صرفاً یک معضل محیط‌زیستی نیستند، بلکه حامل موجی از اضطراب جمعی و پریشانی روانی‌اند.
گرد و خاک مزمن در قم هم سیستم تنفسی و هم روان مردم را درگیر کرده است. تصاویر غبارآلود آسمان، تعطیلی مکرر مدارس، هشدارهای بهداشتی و غیاب چشم‌اندازی روشن از بهبود، همگی در ایجاد نوعی فرسودگی روانی مزمن سهیم هستند. وضعیتی که روانشناسان آن را بخشی از «اضطراب مزمن محیط‌زیستی» می‌نامند. این اضطراب، وقتی به شکل مداوم ادامه یابد، بر شاخص‌های اجتماعی نظیر بهره‌وری، سلامت روان، مهاجرت، نارضایتی اجتماعی و حتی افزایش خشونت‌های خانگی اثرگذار خواهد بود.
پژوهش‌هایی در مورد «اضطراب اقلیمی» (Climate Anxiety) در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی بین المللی در حال انجام است. اگرچه تحقیقات روی این موضوع در ایران در ابتدای مسیر است اما مشاهدات عینی به خوبی نشان می‌دهد مردم نگران وضعیت آب و هوایی و اقلیمی محل زندگی خود هستند.
قم، این روزها از لحاظ زیست‌محیطی در موقعیتی نگران‌کننده قرار دارد. دشت مسیله خشکیده، فرونشست زمین در بسیاری از مناطق، نابودی پوشش گیاهی و مهم‌تر از همه، کانون‌های فعال تولید گرد و خاک در شرق و جنوب استان، چهره این منطقه را در سال‌های اخیر تغییر داده‌اند. دیگر گرد و خاک، مهمان ناخوانده‌ای فصلی نیست و بخشی از زندگی روزمره مردم شده است.
در نشست خبری شنبه شب استاندار قم، علی‌اکبر بهنام‌جو از اختصاص ۴۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای مهار گرد و خاک سراجه از کانون‌های اصلی گسیل گرد و خاک دشت مسیله طی چهارسال آینده خبر داد، وعده‌ای که اگر اجرایی شود، می‌تواند سنگ‌بنای یک احیای مهم زیست‌محیطی در مرکز کشور باشد.
دیگر نمی‌توان بحران‌های زیست‌محیطی را صرفاً در چارچوب منابع طبیعی تحلیل کرد. این بحران‌ها حالا به روان مردم نفوذ کرده‌اند. انتظار می‌رود که استاندار پرتلاش قم به طور جدی پیگیر این موضوع باشد، زیرا همان‌طور که اضطراب اقلیمی از یک آینده ناپایدار ریشه می‌گیرد، امید اجتماعی نیز تنها با اقدام شفاف، علمی و پایدار شکل می‌گیرد. پروژه‌های محیط‌زیستی به‌ویژه در قم نیازمند هم‌افزایی میان استانداری، اداره محیط زیست، منابع طبیعی، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و از همه مهم‌تر مشارکت مردمی است.
استان قم، با دارا بودن دانشگاه‌های فعال، نیروهای رسانه‌ای پویا و نهادهای مردمی دغدغه‌مند، ظرفیت آن را دارد که به الگویی در حکمرانی اقلیمی تبدیل شود. مسیری که از عمل دقیق، اجرای شفاف و گفت‌وگوی مستمر با مردم می‌گذرد.
افزون بر اقدامات زیرساختی استانداری قم، آنچه امروز مورد نیاز است، تدوین یک «برنامه جامع سلامت روان اقلیمی» در سطح استانی است، برنامه‌ای که باید با همکاری نهادهای مرتبط با روان‌پزشکی، آموزش‌و‌پرورش، رسانه و مدیریت بحران تدوین شود. آموزش همگانی درباره علل علمی گرد و خاک، دادن نقش به شهروندان در طرح‌های سبز شهری، کاشت مشارکتی درختان بومی در مکان‌های مناسب و اطلاع‌رسانی شفاف درباره روند اقدامات مقابله‌ای، از جمله گام‌هایی هستند که می‌توانند احساس امید را در دل جامعه بازسازی کنند.
