امروز، در روزی که به نام نابینایان نام‌گذاری شده است، درنگی در دنیای پنهان و پر رمز و راز افرادی داشته باشیم که جهان را با چشمان دل می‌بینند. دنیایی که شاید برای ما عادی و روزمره باشد، برای آنها مملو از چالش‌ها و محدودیت‌هاست.
به گزارش ندای قم ؛تصور کنیم دنیایی را که در آن رنگ‌ها، شکل‌ها و نور وجود ندارد. دنیایی که در آن هر قدم برداشتن، یک ماجراجویی پر از خطر است. این همان دنیایی است که نابینایان هر روز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. دنیایی که در آن صداها، بوها و لمس، تنها راه ارتباط با محیط اطراف است.
نابینایان هم مانند هر فرد دیگری، طیف وسیعی از احساسات را تجربه می‌کنند. شادی، غم، خشم، امید و ناامیدی، همه‌وهمه در وجودشان جای دارد. اما شاید آنچه بیش از همه در آنها دیده شود، اراده‌ای پولادین و روحیه‌ای قوی است که به آنها اجازه می‌دهد بر مشکلات غلبه کنند.
درعین‌حال، نابینایان نیز مانند دیگران به محبت، توجه و حمایت نیاز دارند. آنها دوست دارند دیده شوند، شنیده شوند و به‌عنوان عضوی از جامعه پذیرفته شوند.
باوجود همه این چالش‌ها، نابینایان نشان داده‌اند که بااراده و تلاش می‌توانند به موفقیت‌های بزرگی دست پیدا کنند. بسیاری از نابینایان در زمینه‌های مختلف از جمله موسیقی، نویسندگی، ورزش و فناوری اطلاعات به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند.
روایت زندگی در تاریکی روشن
“علی” یکی از روشندلان شهر قم است که با عصای سفیدش، دنیای اطراف را لمس می‌کند و با صدایی آرام، در کنار پیاده‌راهی با خود نجوا می‌کند، دقایقی با او همراه شدم.
علی می‌گوید: “خیابان‌ها برای ما پر از موانع است. دست‌اندازها، جدول‌های نامنظم، درختانی که وسط پیاده‌رو کاشته شده‌اند و… همه‌وهمه مانع حرکت آزادانهٔ ما می‌شوند.” هر قدم که برمی‌داریم، بااحتیاط و ترس همراه است. نگرانیم که مبادا به چیزی برخورد کنیم یا به چاله‌ای بیفتیم.
به یک تقاطع می‌رسیم. چراغ‌راهنمایی برای عابرین پیاده وجود ندارد. علی می‌گوید: “ما مجبوریم از عابرین پیاده دیگر بپرسیم که چراغ‌سبز است یا قرمز. خیلی وقت‌ها هم کسی به ما جواب نمی‌دهد.”
مشکل از راه‌رفتن نیست زمین هموار نیست
زهرا عابدینی از روشندلان دیگر قمی است که از وضعیت معابر شهری به‌شدت گله‌مند است، او می‌گوید: هم اکنون معابر، ادارات و فضاهای عمومی بخش دولتی و خصوصی برای استفاده نابینایان ایمن نیست.
به گفته وی، بسیاری از جداول، خیابان‌ها، پیاده‌راه‌ها، محیط‌های فرهنگی و اجتماعی بنحوی است که امکان مشارکت جامعه نابینایان و عوامل بنیادی را سلب کرده‌است.
عابدینی ادامه داد: از مدیریت مجموعه شهری و شورای اسلامی شهر قم انتظار داریم با هدایت بخشی از عوارض دریافتی از شهروندان، بودجه‌ها را به سمت مناسب‌سازی شهری و ایجاد زیرساخت اشتغال این قشر اختصاص دهند.
وی تاکید دارد که بسیاری از نابینایان استان قم برای مشارکت فعال در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارای استعدادهای بسیاری هستند که لازمه پرورش آنها حمایت از سوی متولیان است.
درک آری ترحم نه
به باور کارشناسان برای بهبود مشارکت نابینایان باید به‌جای نگاه ترحم‌آمیز، به نابینایان به‌عنوان افرادی مستقل و توانمند نگاه کنیم. همچنین فراهم‌کردن امکانات مناسب برای تحصیل، اشتغال و زندگی مستقل نابینایان از جمله ایجاد پیاده‌روهای مناسب، نصب چراغ‌های راهنما و فراهم‌کردن کتاب‌های صوتی می‌تواند کنشگری این افراد را افزایش دهد.
استفاده از فناوری‌های نوین مانند نرم‌افزارهای تبدیل متن به صوت و چاپگرهای برجسته می‌تواند به نابینایان در یادگیری و مطالعه کمک کند و کارشناسان بر این باورند که حمایت از سازمان‌هایی که در زمینه حمایت از نابینایان فعالیت می‌کنند، می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت این افراد داشته باشد.
شناسایی ۲۸۰۰ نابینا در قم
مدیر کانون نابینایان جلوه امید قم نیز گفت: این کانون تنها سمنی در استان قم است که خدمات توان‌بخشی به جامعه نابینایان به‌صورت رایگان ارائه می‌شود.
حجت‌الاسلام منصور رضوانی با بیان اینکه ۲ هزار و ۸۰۰ نابینا و کم‌بینا در قم وجود دارد، گفت: ازاین‌بین ۸۰۰ نفر از خدمات این کانون بهره‌مند می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه کشف و به فعلیت رساندن استعداد نابینایان نیازمند ایجاد بسترهای لازم است، افزود: مهم‌ترین خواسته جامعه نابینایان، اجرای دقیق قانون حمایت از معلولان است.
وی ادامه داد: نابینایان ماهانه فقط ۹۶۰ هزار تومان مستمری دریافت می‌کنند که برای گذران زندگی ناکافی است.
رضوانی تصریح کرد: هم اینک جامعه نابینایان استان قم از داشتن یک مرکز و مکان خصوصی جهت ارائه خدمات توان‌بخشی و آموزشی محروم هستند و بستر لازم وجود ندارد.
چالش‌هایی فراتر از تاریکی
برای نابینایان، جهان مکانی است که با حواس دیگر درک می‌شود. صداهای اطراف، بافت‌های مختلف، بوهای آشنا و ناآشنا، همه‌وهمه به آنها کمک می‌کنند تا دنیای خود را بسازند. اما این دنیا، دنیایی پر از چالش است. از عبور از خیابان‌های شلوغ گرفته تا خواندن یک کتاب، هر کاری برای نابینایان می‌تواند به یک ماجراجویی تبدیل شود.
نابینایان با چالش‌های مختلفی روبرو هستند که فراتر از محدودیت‌های دیداری است که به‌صورت خلاصه می‌توان آنها را در دسترسی محدود به امکانات عمومی مانند نبود رمپ‌های مناسب، نبود خط بریل در اماکن عمومی، عدم دسترسی به اطلاعات به‌صورت صوتی و غیره از جمله مشکلاتی است که نابینایان با آن مواجه هستند.
همچنین نگاه‌های ترحم‌آمیز و کلیشه‌ای؛ بسیاری از افراد، نابینایان را ناتوان و نیازمند می‌دانند. این نگاه نادرست، اعتمادبه‌نفس نابینایان را کاهش داده و مانع از مشارکت فعال آنها در جامعه می‌شود.
ناگفته پیداست که پیداکردن کار مناسب برای نابینایان بسیار دشوار است. بسیاری از کارفرمایان، به دلیل باورهای نادرست، از استخدام نابینایان خودداری می‌کنند.
مناسب‌سازی معابر شهری و چالش‌های موجود
یکی ازمهم‌ترین مسائل مرتبط با افراد نابینا و کم‌بینا، مناسب‌سازی معابر و فضاهای شهری است. متأسفانه در بسیاری از شهرها، زیرساخت‌های شهری به‌گونه‌ای طراحی نشده است که این افراد بتوانند به راحتی و با امنیت کامل در آنها تردد کنند.
یکی ازاصلی‌ترین معیارهایی که برای مناسب‌سازی معابر شهری در نظر گرفته می‌شود، رعایت استانداردهای جهانی در طراحی و اجرای زیرساخت‌ها است. این استانداردها شامل ایجاد مسیرهای ویژه با کف‌پوش‌های برجسته، نصب علائم صوتی درتقاطع‌ها، و دسترسی به وسایل حمل‌ونقل عمومی است که به افراد نابینا کمک می‌کند تا با استفاده از عصای سفید خود و سیستم‌های هدایت‌کننده، بتوانند مسیر خود را به‌راحتی پیدا کنند.
در همین راستا نرجس نیازمند،عضو شورای اسلامی شهرقم با اشاره به اهمیت توجه به حقوق و نیازهای افراد نابینا و کم‌بینا اظهارداشت: شهرداری قم بودجه مناسبی برای مناسب‌سازی معابر شهری اختصاص داده است، اما متأسفانه هنوز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی داریم. در حال حاضر، برخی از معابر نه تنها برای افراد نابینا، بلکه برای افراد سالم نیز دشوار است.
قانون جامع حمایت از معلولان، تمامی نهادها و سازمان‌ها را موظف می‌کند که ساختمان‌ها و اماکن عمومی، ورزشی، تفریحی، معابر و وسایل خدماتی موجود را در چهارچوب بودجه‌های مصوب سالانه خود را برای دسترسی معلولان همچون افراد عادی مناسب‌سازی کنند. همچنین این قانون از دولت می‌خواهد که حداقل ۶۰ درصد از پست‌های سازمانی مرتبط با تلفنچی به نابینایان و کم‌بینایان اختصاص یابد و شرایط به گونه ای شود تا افراد نابینا با استقلال و اطمینان در محیط‌های عمومی و شغلی فعالیت کنند.
اجرای مناسب‌سازی و مبلمان شهری در معابر ویژه نابینایان، ایجاد بخش ویژه نابینایان در کتابخانه‌های عمومی و تجهیز کتاب‌های با خط بریل، ایجاد باجه‌های مخصوص نابینایان و تجهیز باجه‌های‌ای تی ام بانک‌ها، توسعه و توزیع فناوری در دسترس مانند صفحه‌خوان‌ها، نرم‌افزارهای تشخیص صدا و صفحه‌کلیدهای لمسی به صورت گویا از جمله خواسته‌های نابینایان برای رعایت حقوق آنهاست.
روشندلانی که بر محدودیت ها غلبه کرده اند خواستار فراهم شدن شرایط حضور آسان و موثرشان در جامعه هستند و این نیازمند فراهم شدن زیرساخت ها و بستر های لازم برای حمایت و تکریم افراد نابینا و کم‌بینا است.
کمک‌های بهزیستی به نابینایان
مدیرکل بهزیستی قم نیز عنوان کرد: بهزیستی قم با اجرای برنامه‌های مستمر پیشگیری و غربالگری در حد امکان در مسیر کاهش معلولیت های مختلف از جمله نابینایی حرکت می‌کند.
سیدصادق میرئی اضافه کرد: در حال حاضر کمک‌هایی از سوی بهزیستی استان ویژه افراد نابینا در حوزه‌های تحصیلی، معیشتی، حق پرستاری، پرداخت مستمری و حق ویژه پرستاری برای نابینایان دارای ضایعه نخاعی صورت می‌گیرد.
وی گفت: مهم‌ترین مطالبات افراد نابینا و کم‌بینای قم را می‌توان در حق دسترسی کامل به امکانات آموزشی، بهداشت و سلامت، تردد ایمن در فضای شهری و مشارکت فعالانه در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نام برد.
مزایای لایحه الحاق به معاهده مراکش چیست؟
کارشناسان ذیربط، تسهیل دسترسی به آثار منتشره برای افراد دارای معلولیت، حمایت از حقوق بشر و عدالت اجتماعی، بهبود وضعیت آموزشی و فرهنگی، ترویج همکاری بین‌المللی، کاهش هزینه‌های تولید نسخه‌های خاص و توانمندسازی افراد دارای معلولیت را از مزایای الحاق به معاهده مراکش می‌دانند.
یکی از اصلی‌ترین مزایای الحاق ایران به معاهده مراکش، تسهیل دسترسی افراد نابینا، کم‌بینا و سایر افراد دارای مشکلات خوانشی به آثار منتشره است. این گروه از افراد به‌طور معمول با موانع زیادی در دسترسی به کتاب‌ها و دیگر منابع فرهنگی مواجه هستند. از جمله این موانع می‌توان به کمبود کتاب‌های بریل، کتاب‌های صوتی و نسخه‌های دیجیتالی با قابلیت خواندن توسط نرم‌افزارهای صفحه‌خوان اشاره کرد. اجرای این لایحه می‌تواند باعث افزایش تولید و توزیع منابع فرهنگی به فرمت‌های مناسب برای این افراد شود و دسترسی آنها به دانش و فرهنگ را بهبود بخشد.
شهرام دبیری معاون رئیس جمهور در امور مجلس دهم درباره اهمیت لایحه «الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده مراکش برای تسهیل دسترسی افراد نابینا، کم بینا یا دارای دیگر معلولیت‌های خوانشی به آثار منتشره»، گفته است: به منظور کاهش مشکلات افراد دارای اختلالات بینایی یا دیگر ناتوانی‌های خوانشی برای دسترسی به آثار منتشر شده و دستیابی به فرصت‌های برابر برای این افراد با افزایش تعداد آثار با اشکال دسترس‌پذیر و نیز بهبود توزیع چنین آثاری، دولت لایحه الحاق جمهوری اسلامی ایران به معاهده فوق را برای انجام تشریفات قانونی مربوط، تقدیم مجلس شواری اسلامی کرده است.
وی تصریح کرد: در این لایحه ضمن حمایت از حق نشر به عنوان انگیزه و پاداشی برای آفرینش‌های ادبی و هنری، دولت محدودیت‌ها و استثنائاتی را در قوانین داخلی ناظر بر حق نشر، جهت در دسترس قرار دادن آثار منتشر شده برای افراد دارای اختلالات بینایی یا دیگر ناتوانی‌های خوانشی فراهم خواهد کرد.
قابلیت اجرایی لایحه در هاله‌ای از ابهام
متاسفانه قابلیت اجرایی لایحه «الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده مراکش برای تسهیل دسترسی افراد نابینا، کم بینا یا دارای دیگر معلولیت‌های خوانشی به آثار منتشره» در هاله‌ای از ابهام قرار دارد چراکه برای اجرای موفق لایحه الحاق به معاهده مراکش، چالش‌هایی مانند تدوین قوانین و مقررات داخلی، همکاری بین نهادهای دولتی و خصوصی، تامین منابع مالی و فنی، آگاه‌سازی و آموزش، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و نظارت و ارزیابی وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرند.
یکی از اولین گام‌های لازم برای اجرایی کردن این لایحه، تدوین قوانین و مقررات داخلی برای هماهنگی با مفاد معاهده مراکش است. این قوانین باید به‌گونه‌ای تدوین شوند که حقوق افراد دارای معلولیت در دسترسی به منابع فرهنگی و آموزشی تضمین شود و موانع موجود در این زمینه برطرف گردد.
لایحه «الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده مراکش برای تسهیل دسترسی افراد نابینا، کم‌بینا یا دارای دیگر معلولیت‌های خوانشی به آثار منتشره» می‌تواند تاثیرات مثبتی بر زندگی افراد دارای معلولیت داشته باشد و به بهبود دسترسی آنها به منابع فرهنگی و آموزشی کمک کند.
این لایحه با تسهیل دسترسی به آثار منتشره، حمایت از حقوق بشر، بهبود وضعیت آموزشی و فرهنگی، ترویج همکاری بین‌المللی، کاهش هزینه‌های تولید نسخه‌های خاص و توانمندسازی افراد دارای معلولیت، گامی مهم در جهت تحقق عدالت اجتماعی و حقوق برابر است.
اجرای موفق این لایحه نیازمند همکاری نهادهای مختلف، تأمین منابع مالی و فنی، تدوین قوانین داخلی، آگاه‌سازی و آموزش جامعه، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و نظارت و ارزیابی مستمر است. با توجه به این اقدامات، می‌توان امیدوار بود که الحاق ایران به معاهده مراکش بتواند به بهبود وضعیت افراد نابینا و کم‌بینا و ارتقای کیفیت زندگی آنها کمک کند.
توانمندی‌های پنهان
باوجود همه چالش‌ها، نابینایان توانمندی‌های شگفت‌انگیزی دارند. حافظه قوی، مهارت‌های شنیداری بالا، توانایی تجسم فضایی و بسیاری از توانمندی‌های دیگر، آنان را قادر می‌سازد تا در زمینه‌های مختلفی موفق شوند. بسیاری از نابینایان در زمینه‌های موسیقی، نویسندگی، برنامه‌نویسی و حتی ورزش حرفه‌ای به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند.
روز ۱۵ اکتبر مصادف با ۲۳ مهرماه از سوی سازمان ملل به‌عنوان روز جهانی نابینایان یا عصای سفید نام‌گذاری شده است. عصای سفید به دلیل خوب دیده‌شدن، نماد جامعه نابینایان است تا مردم و رانندگان به‌محض مشاهده آن ملاحظات لازم از حیث ایمنی و همراهی با نابینایان مدنظر داشته باشند.
نهادهای مسئول باید با برنامه‌ریزی دقیق و اجرای استانداردهای جهانی، شرایطی را فراهم کنند که شهرها برای تمامی شهروندان، فارغ از وضعیت جسمانی‌شان، قابل استفاده و ایمن باشد.
