ندای قم /عباس جعفری/ کارشناس رسانه و محیط زیست
بعد از همه گیری کرونا، عملا ظروف یکبار مصرف پای ثابت پخش نذری اکثرهیئات مذهبی گردید و تلاش سال‌های گذشته فعالان محیط زیست جهت کاهش مصرف ظروف یکبار مصرف را تا حدود زیادی بی ثمر کرد. استفاده از ظروف یکبار مصرف از این بابت که مواد اولیه تولید آنها وابسته به ترکیبات نفتی است و محصول تولید شده در طبیعت تجزیه ناپذیر و سلامت محیط زیست و انسان را تا هزاران سال بعد هم می تواند تهدید کند، یکی از مهمترین چالش های محیط زیستی عصر حاضر است، زیرا طی گذشت صدها سال اگر تجزیه هم شوند وارد آب و خاک و متعاقبا آن چرخه تولید مواد خوراکی شده و اثرات منفی آنها حیات همه جانداران را با مخاطره جدی مواجه خواهد کرد.
بدون شک هیئات مذهبی یکی از بزرگترین مصرف کنندگان ظروف یکبار مصرف در کشور هستند و جهت تغییر نگرش در استفاده از این ظروف نیاز به نوآوری و خلاقیت در پخش نذری ضروری است. متاسفانه حرکت به سمت اشرافی گری مذهبی، فاصله گرفتن از ارزش‌ها، باورهای نادرست و بعضا دیدگاه غالب مدیریت سنتی در هیئات مذهبی عرصه را برای فرهنگسازی بسیار سخت کرده است. از طرفی تمرکز فعالین و کارشناسان محیط زیستی عمدتا بر روی آگاه‌سازی مخاطرات محیط زیستی به ویژه عدم تجزیه پذیری، هزینه های بالای جمع آوری و امحاء یا بازیافت پسماند حاصل بوده است که طبق “تئوری منافع مشترک” عمدتا جوامع انسانی نسبت به مسائلی که منافع شخصی آنها تهدید نمی شود و زیان های وارد شده عمومی باشد تعهد و مسئولیت پذیری لازم را ندارند.
به طور میانگین میزان تولید این محصولات در ایران بیش از ۱۴۰ هزار تن در سال گزارش می‌شود، این در حالی است که طبق آمارهای جهانی ایران جزو ۱۰ کشور مصرف‌کننده پلاستیک و ظروف یکبار مصرف می باشد و به سرعت در حال حرکت به سمت رتبه های نخست سرانه مصرف ظروف یکبار مصرف در جهان پیش می رود. هر چند طرح هایی جهت تشویق عموم مردم به سمت استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی توسط برخی سازمان‌ها و سمن های محیط زیستی اجرا شده است، اما با علم به اینکه عمده ظروف یکبار مصرف تولید شده در کشور از ماده اولیه شیمیایی پلی استایرن است و ظروف گیاهی با قیمتی به مراتب بالاتر، تنها ۵ درصد میزان تولید ظروف یکبار مصرف در کشور را به خود اختصاص می دهد عملا از این حرکات نتیجه مطلوبی حاصل نشده است.
به عقیده نویسنده اگر در کنار بیان مسائل دیگر، روشنگری لازم نسبت به تهدید سلامت انسانی صورت گیرد موفقیت به مراتب بیشتری حاصل خواهد شد. ظروف یکبار مصرف “فومی” از بدترین انواع این محصولات می باشند که متاسفانه در ایران بیشترین استفاده را به‌خصوص در هیئت های عزاداری دارا هستند. ظروف یکبار مصرف فومی وقتی غذای گرم داخل آن ریخته می شود سمِ “استایرن” آزاد می کند و وقتی داخل فریزر قرار گیرد مواد غذایی محتوی ظرف را آلوده به سم “دیوکسین” می کند. ظروف پلیمری نیز در تماس با مواد خوراکی آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت انسان وارد می‌کند. “بیسفنول”، ماده‌ی سمی موجود در ظروف پلاستیکی که موجب بلوغ زودرس در دختران و پسران می شود، تغییر عملکرد هورمونهای زنانه و مردانه، ناباروری در مردان و زنان، ضعف سیستم ایمنی بدن، پرخاشگری، چاقی، دیابت نوع ۲، اختلال در دستگاه گوارش، بیماریهای قلب و عروق از عوارض دیگر مصرف ظروف پلاستیکی یکبار مصرف می باشد. افزایش ماده بیسفنول یا BPA موجب خطر بروز نارسایی‌های در مادران باردار نیز می گردد، بیسفنول عملکرد غدد درون ریز و رشد مغز را هم مختل می کند. اگر داخل ظروف یکبار مصرف آب گرم ریخته شود یک لایه چربی روی سطح آب مشاهده می شود که همان “استایرن” است که عامل ایجاد سرطان است.
در ظروف یکبار مصرف آلومینیومی که تصور همگان بر آن است آسیب کمتری به انسان وارد می کند، مقادیر قابل توجهی عنصر سمی سرب وجود دارد، ضمن اینکه جهت حرکت ورقهای آلومینیومی روی غلتک‌های خط تولید، استفاده از روغن‌های صنعتی مرسوم است که به دلیل افزایش هزینه تولید و زمان بری آن، عمدتا این روغن از روی ورق‌ها پاک نمی شود. انباشته شدن تدریجی سرب در بدن، به ویژه کودکان زیر ۶ سال، موجب اختلال در رشد طبیعی آنها می شود و در سنین بزرگسال نیز سبب ایجاد اقسام مختلف سرطان می شود و کمترین عوارض آن نیز در بروز انواع بیماری‌ها و مشکلاتِ در دستگاه گوارش و کلیه‌ها است. پخش نذری غذا در هنگام خروجی عزاداران از مراسم، نه تنها تاثیری در کاهش فاصله و پیشگیری از شیوع کرونا ندارد، بلکه تماس بین آنها را حتی شدت می بخشد. امید است سفره های پخش غذای نذری با همان ظروف استیل یا ملامین بار دیگر در پایان مراسم های عزاداری پهن شود و ضمن کاهش استفاده از ظروف یکبار مصرف، شور و همدلی برگزاری این مراسم ها را همانند گذشته دوچندان و خاطره انگیز کند.
کارشناس رسانه و محیط زیست
