ندای قم / عباس جعفری پژوهشگر حوزه حکمرانی؛ سال‌هاست استان قم با بحران حاد آب دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. بحرانی که ریشه در واقعیت‌های اقلیمی دارد اما حاصل ضعف حکمرانی و فقدان برنامه‌ریزی ملی برای مدیریت منابع حیاتی کشور دارد.
در روزهای اخیر، سخنان استاندار قم درباره ضرورت تأمین حق‌آبه‌های تاریخی این استان، با واکنش تند یکی از نمایندگان استان لرستان روبرو شد. واکنشی احساسی و سیاسی که مشابه آن را طی سال‌های اخیر از سوی برخی مسئولان استان‌های بالادست شاهد بوده‌ایم. این تنش‌ها، بیش از هر چیز نشانه نبود سازوکاری شفاف و منطقی برای گفت‌وگو و تصمیم‌گیری عادلانه در مدیریت منابع آبی ایران است.
اظهارها نباید برعقلانیت محیط زیستی سایه افکند
قم درانتهای حوضه آبریز دریاچه نمک قرار دارد و هرگونه تصمیم‌گیری در مناطق بالادست، نظیر ساخت سد، انتقال آب یا برداشت بی‌رویه، مستقیماً بر منابع آب این استان اثر می‌گذارد. از سوی دیگر، بارگذاری‌های مکر در حوزه‌های کشاورزی، صنعتی و جمعیتی، منابع آب زیرزمینی قم را به مرز نابودی کشانده است. فرونشست زمین ابعاد نگران‌کننده‌ای یافته است، سطح ایستابی و کیفیت آب‌های زیرزمینی به شدت افت کرده و چشم‌انداز زیست‌پذیری این استان بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار دارد.
استاندار قم، در چارچوب اسناد بالادستی و با استناد به گزارش‌های رسمی از ضرورت انتقال حداقلی حق‌آبه‌های تاریخی به استان سخن گفته است، حقی که سال‌هاست نادیده گرفته شده است. اما درمقابل، نماینده الیگودرز بدون توجه به این واقعیت‌های میدانی، آن را ظلم به مردم لرستان تعبیر کرده است که این موضع‌گیری را باید حاصل نبود سازوکار گفت‌وگوی فنی و ملی درباره منابع مشترک در کشور دانست، جایی که منافع سیاسی و منطقه‌ای بر عقلانیت محیط‌زیستی و حقوق بین‌حوضه‌ای سایه افکنده‌اند.
نباید فراموش کرد که مسئله آب، مسئله‌ای فرااستانی است. بحران‌های زیست‌محیطی، امنیتی و اجتماعی ناشی از خشکسالی و کم‌آبی در قم تهدیدی برای کل مرکز کشور و آینده ایران است. سال‌هاست فعالان حوزه محیط زیست و کارشناسان در مقاله‌ها و یادداشت‌های خود نسبت به این بحران هشدار داده‌اند، اما مدیریت سنتی، نمایش‌محور با اهداف دستیابی به کارنامه‌های کوتاه مدت و فاقد جسارت در تصمیم‌سازی ها، منتج به تشدید روزافزون این بحران در مرکز کشور شده است.
وضعیت محیط‌زیستی قم درآستانه تبدیل به تهدیدی ملی
راه‌حل این بحران در ایجاد تنش و دستیابی به اهداف سیاسی نیست و باید به سوی گفت‌وگوی ملی، دیپلماسی آب و برنامه‌ریزی بر مبنای منطق طبیعی حوضه‌های آبریز سوق داده شود. حکمرانی آب باید بر پایه عدالت بین‌حوضه‌ای و همبستگی ملی باشد و ضروری است سازوکارهایی رسمی و تخصصی برای گفت‌وگو و تصمیم‌سازی بین استان‌ها ایجاد شود تا نیازهای زیستی هر منطقه، در کنار منافع ملی به رسمیت شناخته شود.
مردم قم سال‌هاست در سکوت، تبعات این بی‌عدالتی را تحمل کرده‌اند. هشدارهای کارشناسان، مطالبات نخبگان و حتی مواضع رسمی برخی مسئولان استانی، بارها نادیده گرفته شده است تا آنجا که تعلل‌های گذشته، امروز به تهدیدی ملی در مرکز کشور تبدیل شود.
استاندارقم مسیر منطقی تامین حق‌آبه های قم را ادامه دهد
انتقال اصولی حق‌آبه‌ها، مدیریت هوشمند مصرف، بازچرخانی آب و اصلاح سیاست‌های کشاورزی در تمام کشور باید در دستور کار قرار گیرد. استاندار قم، در شرایطی سخت و پرتنش، گامی شجاعانه و مسئولانه برداشته است. نباید اجازه داد فشارهای سیاسی یا نگرانی از واکنش‌ها، او را از ادامه این مسیر منطقی باز دارد. این صدای بخشی از مردم ایران است، همان مردمانی که تمدن ۷۰۰۰ ساله آنها در حاشیه قمرود و قره‌چای شکل گرفت و این روزها در عطش می‌سوزند، اما همچنان نجیبانه لب فروبسته‌اند.
