ندای قم / یادداشت / مهندس مهدی متقیان/ مدیرکل پدافندغیر عامل استان قم؛ در جهان امروز که شهرها به کانون‌های اصلی زیست، تولید و مدیریت اجتماعی تبدیل شده‌اند، مفهوم پدافند غیرعامل نقشی حیاتی در حفظ تداوم زندگی شهری و کاهش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات گوناگون ایفا می‌کند.
هفته پدافند غیرعامل، فرصتی ارزشمند برای بازاندیشی در سازوکارهای تاب‌آوری شهری و توانمندسازی مردم به عنوان محور اصلی امنیت پایدار است.
روز پنجم این هفته، با شعار «مردم آماده، شهر مستحکم» بر اهمیت حضور آگاهانه و مشارکت فعال شهروندان در ساخت شهری ایمن و مقاوم تأکید دارد.
پدافند غیرعامل در مفهوم ساده خود، مجموعه‌ای از تدابیر و اقدامات غیرنظامی است که هدف آن کاهش خسارات انسانی، مالی و زیرساختی در برابر تهدیدات است. در عرصه شهری، این تدابیر از طراحی ایمن ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها گرفته تا آموزش و آمادگی شهروندان برای واکنش مناسب در شرایط بحرانی را دربر می‌گیرد. واقعیت این است که هیچ شهری صرفاً با داشتن تجهیزات یا زیرساخت‌های مقاوم به پایداری نمی‌رسد، مگر آنکه مردم آن شهر آماده و آگاه باشند.
در این چارچوب، «پدافند شهری» تنها به معنای مقاومت در برابر حملات فیزیکی یا بلایای طبیعی نیست؛ بلکه به مفهوم مدیریت هوشمندانه ریسک، برنامه‌ریزی جامع شهری و تقویت حس مسئولیت‌پذیری جمعی نیز هست. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که شهرهایی موفق‌ترند که از مردم خود در برابر تهدیدات محافظت نمی‌کنند، بلکه آن‌ها را به بخشی از فرآیند حفاظت تبدیل می‌کنند. شهروندان آگاه می‌دانند در شرایط بحران چه کنند، چگونه همکاری کنند و چطور با رفتار درست، از گسترش خطر جلوگیری نمایند.
در ایران، با گسترش شهرنشینی و تراکم جمعیت در مناطق شهری، اهمیت پدافند غیرعامل شهری دوچندان شده است. شبکه‌های پیچیده حمل‌ونقل، انرژی، آب، و ارتباطات اگرچه نشانه‌های توسعه هستند، اما در عین حال نقاط آسیب‌پذیر حیاتی نیز محسوب می‌شوند. کوچک‌ترین اختلال در یکی از این سامانه‌ها می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای در سطح اجتماعی و اقتصادی ایجاد کند. از این رو، توسعه الگوی شهرهای امن و ایمن باید بر پایه‌ی سه رکن اصلی استوار باشد:
۱. طراحی و برنامه‌ریزی شهری مقاوم در برابر تهدیدات،
۲. ارتقاء فرهنگ ایمنی و آمادگی عمومی،
۳. تقویت هماهنگی بین نهادهای اجرایی و مردمی.
ایجاد شهری امن بدون مشارکت مردم ممکن نیست. شهروندان، نخستین پاسخ‌گویان در شرایط اضطراری‌اند. اگر آموزش ببینند و در تمرین‌های آمادگی مشارکت کنند، بار سنگینی از دوش نهادهای امدادی و مدیریتی کاسته خواهد شد. برنامه‌های آموزشی در مدارس، مساجد، هیات های مذهبی ،حوزه های علمیه، دانشگاه ها ،سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها می‌توانند نقش بسزایی در ارتقاء این آگاهی عمومی داشته باشند. به‌ویژه رسانه‌ها باید از اطلاع‌رسانی صرف فراتر رفته و به ترویج فرهنگ آمادگی و خودیاری بپردازند.
در کنار این، مدیران شهری باید رویکرد «پیشگیری و کاهش خطر» را جایگزین «واکنش پس از حادثه» کنند. شهر ایمن شهری است که خطرات آن شناسایی، اولویت‌بندی و برای آن‌ها برنامه‌ریزی شده باشد. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند سامانه‌های هشدار سریع، نقشه‌های هوشمند ریسک، و طراحی زیرساخت‌های انعطاف‌پذیر می‌تواند نقش مهمی در تحقق این هدف ایفا کند.
اما آنچه پدافند شهری را معنا می‌بخشد، مردم‌اند؛ مردمی که نه‌تنها از تهدیدات نمی‌هراسند، بلکه با دانش، همبستگی و انضباط اجتماعی خود، به سرمایه‌ای برای پایداری شهر تبدیل می‌شوند. جامعه‌ای که در آن شهروندان مسئولیت‌پذیرند، مدیران پاسخگو هستند و ارتباط دوسویه میان نهادها و مردم برقرار است، بی‌تردید شهری «مستحکم» خواهد ساخت.
روز پنجم هفته پدافند غیرعامل، با محوریت پدافند شهری، یادآور این حقیقت است که امنیت پایدار از دل آگاهی جمعی زاده می‌شود. اگر بخواهیم شهرهایی امن، زیست‌پذیر و آینده‌نگر داشته باشیم، باید از امروز در جهت آموزش، مشارکت و همدلی گام برداریم. توسعه الگوی شهرهای امن و ایمن، تنها با سازه‌های مقاوم و فناوری‌های پیشرفته محقق نمی‌شود؛ بلکه با مردمی آماده و باانگیزه معنا پیدا می‌کند.
در نهایت، باید بپذیریم که پدافند غیرعامل نه یک رویداد سالانه، بلکه فرهنگی ماندگار است. فرهنگی که اگر در جان شهر و ذهن شهروندان نهادینه شود، می‌تواند هر تهدیدی را به فرصتی برای رشد و همبستگی تبدیل کند. و آنگاه است که می‌توان گفت:
مردم آماده‌اند، پس شهر مستحکم است.
