عباس جعفری/ کارشناس و فعال محیط زیست
ارتفاعات کوهستانی کرمجگان، فردو و وشنوه با وجود چشمه‌سارهای متعدد و مراتع غنی آن یکی از بزرگترین منابع تولید و ذخیره آب شیرین در اقلیم قم بوده است. ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متری رشته کوههای این منطقه، ضمن اینکه سبب تعدیل آب و هوا و ایجاد چشمه‌سار ها و روان آبهای متعددی در سرشاخه های رودخانه های فصلی شده، نقش بسزائی در حفظ اقلیم منطقه دارا بوده است. خبر ناگوار خشکی کامل کوره اصلی مادرچاه قنات درباغ کرمجگان، یکی از پرآب‌ترین قناتهای مرکز ایران، در کنار کاهش دبی قنات های وشنوه و فردو و خشک‌شدن چشمه سارهای متعدد در این منطقه، نشان از آن دارد که ابراز نگرانی های فعالان محیط زیستی و بومیان منطقه در سالهای گذشته از اجرای طرح های توسعه کشاورزی و آبزی پروری، پشت عناوینی همچون گردشگری ، کاملا آگاهانه و از روی شناخت و تسلط بر توان اکولوژیکی این سرزمین بوده است.
قنات درباغ از دو مادر چاه تغذیه می شود که مادرچاه یا چاه‌گمانه اصلی باستانی آن در سمت چپ رودخانه فصلی درباغ حفر شده است که امسال کاملا خشک شده است، عمق مادر چاه‌های قنات درباغ حدود ۳۵ متر بوده و طول کوره قنات هم حدود۷۵۰ متر می باشد که در حدود ۱۵۰ متر آخر دو شاخه می شود. این قنات در بدترین سالهای کم آبی ۴۵ لیتر در ثانیه دبی خروجی داشته است، اما طی سال اخیر به دبی بی سابقه ۲۷ لیتر بر ثانیه رسیده است که کل آن نیز از کوره سمت راست خارج می گردد، قناتی که در سالهای پر آبی بیش از ۲۴۰ لیتر در ثانیه خروجی داشته و شریان حیاتی کل منطقه را تضمین می کرده است با بی تدبیری غیر مسئولانه به وضعی دچار شده است که تاثیر آن به زودی بر روی قناتهای پایین دست نیز مشاهده خواهد شد.
تخریب رویشگاه‌های طبیعی و تبدیل آن‌ها به کاربری‌های ناهمگون، همچون باغ در کنار احداث استخرهای ذخیره آب همراه با خاکبرداری ها و تخریب سرشاخه های آبریز مهمترین رودخانه های فصلی قم امروز بلای جان کل روستاهای بخش کهک و قنات های آن شده است و در عمل موجب پایان دادن به حرکت روان آبها در مسیر شریانهای حیاتی رودخانه های فصلی منطقه شده است، متاسفانه استخرهای همچون دریاچه تمام خروجی چشمه سارهای و روان آبهای فصلی منطقه را می بلعند و ظرفیت دینامیک سفره های آب زیر زمینی منطقه را به شدت کاهش داده و ایستائی جریان های تعادل بخشی طبیعی اکوسیستم منطقه را دچار بی تعادلی، تخریب و فرو پاشی غیرقابل جبرانی کرده است، تناقضی تامل برانگیز که با علم به اهمیت تولید و حفظ منابع آب شیرین در مجاورت مناطق کویری و خشک قم، حائز اهمیت راهبردی می باشد.
در شرایطی که کم آبی به بزرگترین چالش اقلیمی استان قم تبدیل شده، چشم بستن بر تاراج میراث غنی و پایدار تولید آب شیرین در حاشیه کویر مرکزی ایران، بر پیچیده شدن شرایط بحرانی آب در آینده نه چندان دور قم خواهد افزود. متاسفانه به جای مدیریت تقاضا و ارزش گذاری آب بعنوان یک کالای ارزشمند و بی نظیر، با ساخت استخرهای ذخیره آب در منطقه کهک روز به روز بر دامنه توقعات آب خواهی افزوده شده است. با وجود هزاران هکتار زمین آماده کشت و زرع در پایین دست این مراتع، تخریب مراتع پشتیبان زیست بوم و حیات وحش و تبدیل آن‌ها به کاربری‌های ناهمگون با ارتفاعات کوهستانی با هیچ منطق علمی و انسانی قابل توجیه نیست. متاسفانه دانش ارزشمند حفر قنوات که ایرانیان مخترع آن بوده و هزاران سال تمدن خود را با احداث کاریزها در بدترین شرایط آبی حفظ کرده اند امروز در ورطه نابودی در جنوب قم قرار گرفته است و یقینا ملتی که گذشته خود را از بین ببرد و آن را فراموش کند آینده روشنی پیش رو نخواهد داشت. اینک زنگهای خطر برای بومیان منطقه به صدا درآمده است. مردمی که با خرده زمین های خود روزگار می گذرانند و ناگزیر به ماندگاری هستند.
