ندای قم / یادداشت / مهندس مهدی متقیان/ مدیرکل پدافندغیر عامل استان قم؛ روز دوم هفته پدافند غیرعامل امسال با شعار «آگاهانه کلیک کنیم» فرصتی است تا بیش از پیش به اهمیت امنیت سایبری و لزوم مصون‌سازی زیرساخت‌های دیجیتال کشور توجه شود. در دنیای امروز، دیگر مرزهای جنگ تنها در زمین و هوا نیست؛ بلکه بخش قابل توجهی از نبردها در فضای نامرئی اما بسیار تأثیرگذار «سایبر» جریان دارد. در چنین شرایطی، شهرهایی همچون قم که به‌سرعت به سمت هوشمندسازی، گسترش خدمات دیجیتال و توسعه مراکز داده حرکت می‌کنند، بیش از هر زمان دیگر نیازمند پدافند سایبری هوشمند و پایدار هستند.
شهر قم به‌عنوان یکی از قطب‌های علمی و مذهبی کشور، در سال‌های اخیر شاهد رشد چشمگیر فناوری‌های ارتباطی، سامانه‌های هوشمند شهری و خدمات الکترونیک بوده است. از حمل‌ونقل هوشمند گرفته تا خدمات شهرداری الکترونیک، سامانه‌های سلامت دیجیتال و آموزش مجازی، همه و همه زیرساخت‌هایی هستند که در کنار تسهیل زندگی شهروندان، در معرض تهدیدات سایبری نیز قرار دارند. هر کلیک بی‌احتیاط، هر لینک ناشناس و هر نرم‌افزار غیرمطمئن می‌تواند دروازه‌ای برای نفوذ به داده‌های حساس و مختل کردن خدمات حیاتی شهری باشد.
پدافند سایبری، در حقیقت سنگر نامرئی امنیت ملی است. هدف آن نه حمله، بلکه دفاع و تاب‌آوری در برابر تهدیدات دیجیتال است. در این میان، نقش آگاهی عمومی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شعار امسال «آگاهانه کلیک کنیم» یادآور این نکته است که هر کاربر، از شهروند عادی تا مدیر سازمان، بخشی از زنجیره‌ی امنیت سایبری محسوب می‌شود.
در شهری مانند قم که جمعیت قابل توجهی از طلاب، دانشجویان، پژوهشگران و فعالان فضای مجازی در آن حضور دارند، ترویج سواد رسانه‌ای و امنیت دیجیتال می‌تواند به عنوان خط مقدم پدافند غیرعامل ایفای نقش کند.
ویژگی خاص قم در مقایسه با سایر شهرها، حضور نهادهای علمی، پژوهشی و فرهنگی با گستره‌ی ارتباطات ملی و بین‌المللی است. این ویژگی باعث می‌شود داده‌های ارزشمند علمی، مذهبی و فرهنگی شهر به هدفی بالقوه برای حملات سایبری تبدیل شوند. از همین رو، تأمین امنیت شبکه‌ها و زیرساخت‌های اطلاعاتی در قم، تنها یک اقدام محلی نیست، بلکه بخشی از راهبرد ملی برای حفظ امنیت فرهنگی و علمی کشور محسوب می‌شود. مراکز حوزوی، دانشگاهی و تحقیقاتی باید به‌طور مستمر، آموزش‌های امنیت سایبری را برای کارکنان و طلاب خود برگزار کنند و در طراحی سامانه‌های دیجیتال از اصول «پدافند غیرعامل» پیروی نمایند.
از سوی دیگر، رشد کسب‌وکارهای دیجیتال و استارتاپ‌های فناورانه در قم، به‌ویژه در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی و خدماتی، زمینه‌ساز توسعه اقتصاد دیجیتال شده است. این پیشرفت در کنار فرصت‌های ارزشمند، تهدیداتی نیز در پی دارد. ضعف در رمزگذاری داده‌ها، استفاده از نرم‌افزارهای غیرمجاز، و ناآگاهی از حملات مهندسی اجتماعی می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. لذا حمایت از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا در زمینه آموزش امنیت اطلاعات و ایجاد مراکز مشاوره سایبری، گامی ضروری در تحقق پدافند غیرعامل در حوزه اقتصادی قم است.
پدافند سایبری صرفاً مسئولیت نهادهای تخصصی نیست، بلکه یک مسئولیت اجتماعی است. آموزش‌های همگانی، برگزاری کارگاه‌های «آگاهانه کلیک کنیم» در مدارس، دانشگاه‌ها و حتی مساجد می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش آسیب‌پذیری‌ها ایفا کند. همان‌طور که در پدافند غیرعامل سنتی، هدف اصلی حفظ جان و سرمایه مردم در برابر تهدیدات فیزیکی است، در پدافند سایبری نیز هدف، حفظ هویت دیجیتال، داده‌های شخصی و زیرساخت‌های حیاتی از تهدیدات پنهان و مجازی است.
قم می‌تواند به‌عنوان الگوی ملی در زمینه پدافند سایبری مطرح شود. تشکیل «مرکز راهبردی پدافند سایبری قم» با همکاری دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و دستگاه‌های اجرایی، می‌تواند ضمن رصد تهدیدات، آموزش تخصصی نیروهای انسانی و تدوین دستورالعمل‌های امنیتی، زمینه‌ساز یک شبکه‌ی پایدار دفاع سایبری در سطح شهری و استانی باشد.
در پایان باید گفت، همان‌طور که ایمان و علم، پایه‌های استواری برای هویت شهر قم هستند، آگاهی و مسئولیت‌پذیری دیجیتال نیز باید به یکی از ارزش‌های محوری شهروندان این شهر تبدیل شود. پدافند سایبری، نه صرفاً یک مفهوم فنی، بلکه نوعی فرهنگ دفاعی و اخلاقی است که از «کلیک آگاهانه» آغاز می‌شود. هر شهروندِ آگاه، خود یک مدافع سایبری است؛ و قمِ هوشمند و ایمن، نتیجه‌ی همین آگاهی جمعی خواهد بود.
