ندای قم / یادداشت / مهندس مهدی متقیان/ مشاور عالی استاندار و مدیرکل پدافندغیر عامل استان قم؛ هفته پدافند غیرعامل، فرصتی است تا بار دیگر مفهوم امنیت را نه به عنوان یک واژه نظامی یا تخصصی، بلکه به‌عنوان ضرورتی ملی و اجتماعی بازتعریف کنیم. امنیت، حاصل تلاش همگانی است؛ مفهومی که با حضور فعال و هوشمندانه مردم معنا می‌یابد و بدون مشارکت آنان، هیچ راهبردی به پایداری نمی‌رسد. روز سوم این هفته با محوریت «پدافند مردم‌محور» و شعار «دانایی، توانایی، آمادگی» یادآور این حقیقت است که اساس پدافند غیرعامل، بر بستر مردم و آگاهی آنان بنا می‌شود.
در جهان امروز، تهدیدها چهره‌ای تازه یافته‌اند. دیگر تنها بمب و موشک نیست که امنیت جوامع را به خطر می‌اندازد؛ بلکه جنگ‌های سایبری، عملیات روانی، شایعه‌پراکنی در فضای مجازی، تحریم‌های هوشمند، جنگ شناختی و نفوذ اطلاعاتی نیز در زمره تهدیدات نوین قرار گرفته‌اند. در برابر چنین تهدیداتی، دیوارهای بتنی یا تجهیزات نظامی کافی نیست؛ بلکه سپر واقعی، آگاهی و بصیرت مردم است.
پدافند مردم‌محور یعنی ارتقای سطح دانش، مهارت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی آحاد جامعه در مواجهه با بحران‌ها و تهدیدات. هر شهروند آگاه، یک مدافع بالقوه از امنیت ملی است. وقتی مردم نسبت به تهدیدات آشنا باشند، شایعه‌ها را باور نمی‌کنند، از منابع اطلاعاتی موثق استفاده می‌کنند و در مواقع بحران، رفتارهای منطقی و هماهنگ از خود نشان می‌دهند. این همان معنای واقعی “دانایی” در شعار امسال است؛ دانایی به‌مثابه سپر نخست امنیت ملی.
اما دانایی بدون توانایی، کارایی لازم را ندارد. توانایی در پدافند مردم‌محور یعنی آموزش مهارت‌های عملی برای مواجهه با بحران‌ها و تهدیدات نوین. از مهارت‌های اولیه امداد و نجات تا آشنایی با امنیت سایبری، مدیریت مصرف انرژی، حفظ اطلاعات شخصی در فضای مجازی و نحوه واکنش در زمان بحران‌های طبیعی یا ساختگی، همگی مصداق‌های توانایی‌اند. نهادهای آموزشی، سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها و مراکز فرهنگی در این میان نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. آموزش عمومی باید از مدارس آغاز شود و تا سطوح مدیریتی و تخصصی جامعه امتداد یابد. جامعه‌ای توانمند، جامعه‌ای است که هر فرد آن بداند در شرایط تهدید چه باید بکند و چه نباید بکند.
و اما رکن سوم این شعار، آمادگی است؛ پیونددهنده دانایی و توانایی. آمادگی، حالتی پویا و مستمر است که با تمرین، هماهنگی و مشارکت شکل می‌گیرد. هیچ جامعه‌ای به‌صورت ناگهانی آماده نمی‌شود. آمادگی نتیجه سال‌ها فرهنگ‌سازی، آموزش و تمرین جمعی است. برگزاری مانورهای شهری، رزمایش‌های آموزشی، برنامه‌های رسانه‌ای و حتی آموزش‌های خانوادگی در زمینه مدیریت بحران، مصادیق روشنی از تقویت آمادگی عمومی هستند. در عصر فناوری‌های نوین، آمادگی همچنین به معنای شناخت تهدیدات فناورانه نظیر بدافزارها، هوش مصنوعی مخرب، سرقت داده‌ها و نفوذ اطلاعاتی است.
پدافند مردم‌محور، راهبردی صرفاً دفاعی نیست؛ بلکه نوعی مردم‌سازی امنیتی است. این رویکرد به دنبال آن است که مردم نه تنها مخاطب امنیت، بلکه سازنده و حافظ آن باشند. امنیت، زمانی پایدار است که مردم خود را مالک و مسئول آن بدانند. در این مسیر، رسانه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها،حوزه های علمیه ، مساجد، سازمان‌های محلی و شبکه‌های اجتماعی باید به بازوان فرهنگ‌ساز و آموزش‌دهنده پدافند غیرعامل تبدیل شوند.
امروز، کشورهایی در عرصه جهانی موفق‌ترند که توانسته‌اند سرمایه اجتماعی خود را به سرمایه امنیتی تبدیل کنند. ایران اسلامی نیز با تکیه بر تجربه‌های گذشته و ظرفیت‌های مردمی عظیم خود،به ویژه جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونی و آمریکای جنایتکارعلیه کشورو مردم، می‌تواند الگوی پدافند مردم‌محور در منطقه باشد. مشارکت بسیج مردمی، سازمان‌های داوطلب و شبکه‌های اجتماعی ملی، بستری مناسب برای تحقق این هدف است.
در پایان باید گفت، در دنیای پرشتاب و فناورانه امروز، پدافند غیرعامل دیگر صرفاً به معنای ساخت پناهگاه یا استتار تجهیزات نیست، بلکه به معنای ایجاد سپر دانایی در برابر تهدیدات نادانی است. هر شهروند ایرانی باید بداند که دانایی، توانایی و آمادگی، سه ضلع مثلث امنیت پایدارند. با آگاهی از تهدیدات نوین، کسب مهارت‌های لازم و حفظ آمادگی روحی و اجتماعی، می‌توانیم کشوری ایمن‌تر، پویا‌تر و مقاوم‌تر در برابر هر نوع تهدید بسازیم. پدافند مردم‌محور نه یک شعار مقطعی، بلکه راهبردی دائمی برای آینده‌ای امن و هوشمند است.
