ندای قم/ یادداشت / مهندس مهدی متقیان/ مدیرکل پدافند غیرعامل استان قم؛ در جهان امروز، تهدیدها تنها در میدان نبرد نظامی خلاصه نمی‌شوند؛ گاه دشمنی خاموش و نامرئی می‌تواند زیان‌بارتر از هر سلاحی باشد. ویروس‌ها، باکتری‌ها و عوامل بیولوژیکی می‌توانند در کسری از زمان سلامت جامعه، اقتصاد کشور و امنیت ملی را تحت تأثیر قرار دهند. از این رو، «پدافند زیستی» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان پدافند غیرعامل، نقشی حیاتی در تأمین سلامت و آرامش جامعه ایفا می‌کند.
پدافند زیستی مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه، مراقبتی و واکنشی است که هدف آن مقابله با تهدیدات ناشی از عوامل زیستی، چه طبیعی و چه عمدی، می‌باشد. تجربه‌های جهانی، به‌ویژه همه‌گیری کووید-۱۹، به‌خوبی نشان داد که کشوری موفق‌تر است که در برابر تهدیدات زیستی، از قبل زیرساخت‌های بهداشتی مستحکم و فرهنگ پیشگیری نهادینه‌ای داشته باشد. از همین‌رو، شعار اولین روز هفته نکوداشت پدافند غیر عامل امسال «پیشگیری مقدم بر درمان» نه‌تنها یک عبارت تبلیغی، بلکه راهبردی بنیادین در عرصه دفاع زیستی است.
پیشگیری؛ نخستین و مؤثرترین خط دفاعی
در پدافند زیستی، بهترین واکنش همان اقدام پیش‌دستانه است. هزینه‌های پیشگیری از بروز بیماری‌ها و کنترل عوامل زیستی، به‌مراتب کمتر از هزینه‌های درمان و مقابله با بحران‌های ناشی از شیوع بیماری است. سرمایه‌گذاری در حوزه بهداشت عمومی، آموزش، پایش زیستی و ارتقای سواد سلامت، در واقع سرمایه‌گذاری برای امنیت ملی و سلامت آینده جامعه است.
بهداشت فردی نخستین گام در این مسیر است. رعایت اصول ساده‌ای چون شست‌وشوی منظم دست‌ها، استفاده از ماسک در محیط‌های آلوده، تغذیه سالم و واکسیناسیون به‌موقع، در ظاهر جزئی می‌نمایند، اما در مجموع سدی قدرتمند در برابر گسترش عوامل بیماری‌زا ایجاد می‌کنند. رفتارهای بهداشتی فردی، هنگامی که در سطح جامعه نهادینه شوند، به نوعی «پدافند مردمی» تبدیل می‌شوند؛ پدافندی که هر شهروند سربازی آگاه در آن است.
بهداشت جمعی؛ پیوند سلامت و همبستگی اجتماعی
در کنار مسئولیت فردی، بهداشت جمعی نیز ستون دیگر پدافند زیستی است. مدیریت پسماند، تأمین آب سالم، کنترل بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان، نظارت بر زنجیره غذایی و سلامت محیط زیست، همگی از مؤلفه‌های مهم این بخش به‌شمار می‌روند. جامعه‌ای که در آن همکاری و مشارکت نهادهای بهداشتی، آموزشی، شهری و مردمی وجود داشته باشد، در برابر تهدیدات زیستی مقاوم‌تر خواهد بود.
در این میان، نقش رسانه‌ها و آموزش عمومی بسیار کلیدی است. اطلاع‌رسانی شفاف، آموزش مستمر، و ترویج فرهنگ پیشگیری در مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های کاری، می‌تواند آگاهی عمومی را بالا برده و از گسترش ترس، شایعه و رفتارهای نادرست جلوگیری کند. تجربه بحران‌های زیستی گذشته نشان داد که کمبود آگاهی می‌تواند به‌اندازه خود عامل بیماری، خطرناک باشد.
پدافند زیستی و نقش نهادهای مسئول
سازمان پدافند غیرعامل کشور، وزارت بهداشت، سازمان دامپزشکی، محیط زیست و دیگر دستگاه‌های اجرایی، حلقه‌های یک زنجیره منسجم در دفاع زیستی هستند. شناسایی نقاط آسیب‌پذیر، ایجاد سامانه‌های هشدار سریع، توسعه آزمایشگاه‌های مرجع و افزایش توان پاسخ‌گویی اضطراری، از جمله اقدامات زیرساختی در این حوزه است. همچنین همکاری بین‌المللی در زمینه تبادل داده‌ها و فناوری‌های نوین، می‌تواند به ارتقای تاب‌آوری کشور در برابر تهدیدات زیستی کمک کند.
پدافند زیستی، مسئولیت همگانی
پدافند زیستی تنها وظیفه دولت یا دستگاه‌های رسمی نیست؛ بلکه مأموریتی ملی و جمعی است. هر شهروند باید بداند که رفتار بهداشتی او، رعایت اصول پیشگیری و همکاری در مواقع بحرانی، نقشی تعیین‌کننده در سلامت دیگران دارد. جامعه‌ای که مردمش مسئولیت‌پذیر و آگاه باشند، در برابر تهدیدات زیستی نه‌تنها آسیب‌پذیر نیست، بلکه می‌تواند الگوی مقاومت و همبستگی باشد.
سخن پایانی
پیشگیری، نه‌فقط یک شعار بلکه راهبردی عقلانی، اقتصادی و انسانی است. پدافند زیستی یعنی حفاظت از زندگی، آینده و سرمایه‌های ملی. در دنیایی که بیماری‌ها مرز نمی‌شناسند و تهدیدات زیستی می‌توانند جهانی شوند، کشورهایی موفق‌ترند که فرهنگ پیشگیری را از خانه تا مدرسه، از سازمان تا جامعه، در تار و پود زندگی خود تنیده باشند.
هفته پدافند غیرعامل، فرصتی است تا بار دیگر یادآور شویم که «بهداشت فردی و جمعی» نه تنها راهی برای سلامت جسم، بلکه سپری برای امنیت ملی است. بیاییم از امروز، هر یک به سهم خود سرباز پدافند زیستی باشیم؛ زیرا پیشگیری، همیشه مقدم بر درمان است.
