ندای قم / یادداشت/ عباس جعفری / پژوهشگر حوزه حکمرانی ؛یکی از چالش‌های ریشه‌دار نظام برنامه‌ریزی کشور، غلبه نگاه آمارمحور و مقطعی بر سیاست‌گذاری کلان و بلندمدت توسعه‌ای بوده است. اغلب مسئولان اجرایی در بازه زمانی تصدی مسئولیت، با برجسته‌سازی آمارهای رشد اقتصادی یا صنعتی، کارنامه ای از دستاوردهای خود ارائه می دهند که فاقد تداوم و ثبات بوده و در بلندمدت منجر به تضعیف زیرساخت‌های زیستی، اجتماعی و معیشتی آن زیست بوم شده است. رویکردی که در آن مدیران به جای آنکه به دنبال اصلاح راهبردهای توسعه و حل ریشه‌ای مسائل باشند، در پی ثبت رکوردهایی از عملکرد خود هستند که در ظاهر ممکن است نشانه‌ای از پیشرفت باشد، اما در واقع، بازتابی از انحراف در حکمرانی است.
قم از جمله استان‌هایی بوده که قربانی همین نگاه شده است. پس از استقلال سیاسی پروژه‌هایی با عنوان قطب صنعتی، قطب کشاورزی یا قطب خدماتی در این استان آغاز شدند، اما اغلب آنها بدون پشتوانه مطالعاتی و خارج از چارچوب آمایش سرزمینی بودند و نتیجه آنها نیز چیزی جز تضعیف منابع طبیعی، کاهش پایداری معیشتی و متعاقب آن افت نگران کننده زیست‌پذیری نبوده است.
توسعه‌ای که بر پایه نمایش آماری بنا شود، عمر کوتاهی دارد. افزایش موقت تولید یا رشد صادرات اگر با تخریب منابع آب، فرسایش خاک، آلودگی هوا و از بین رفتن فرصت‌های معیشتی همراه باشد، نتیجه آن ویرانی با نقاب توسعه است.
یکی از واژه‌هایی که باید از ادبیات مدیریتی حذف شود، همین «قطب‌سازی» است. اگر قرار باشد قم «قطب» حوزه ای شود، اما این فعالیتها موجب فشار بر محیط زیست و برهم‌خوردن تعادل منابع و ساختارهای جمعیتی و تهدید اشتغال سایر شاخه‌های اقتصادی استان شود، عملاً نتیجه‌ای جز عقب‌ماندگی آن منطقه در بلندمدت نخواهد داشت. پیشرفت واقعی، الزاماً در بیشتر شدن عددها نیست، بلکه در پایدار ماندن کیفیت زندگی مردم است.
امروز شنیدن وعده‌های بزرگ در توسعه و دستیابی به رکورد های آمارهای در تولید و صادرات دیگر برای مردم جذابیتی ندارد، آنچه آحاد مردم خواهان آن هستند که انتظار معقول و درستی نیز می باشد، ثبات در معیشت، دسترسی به حداقل‌های قابل اتکا و امید به آینده‌ای قابل پیش‌بینی است. آنها ترجیح می‌دهند در استانی زندگی کنند که مؤلفه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی آن از پایداری نسبی برخوردار باشد.
قم نیازمند بازتعریف نگاه توسعه‌ای خود است، نگاهی که مبتنی بر واقعیت‌های اقلیمی، ظرفیت‌های محدود منابع آب و لزوم حفظ زیست‌پذیری بلندمدت استان باشد. هر تصمیم بزرگ باید با پشتوانه علمی، مطالعات جامع و هم‌سویی با اسناد بالادستی اتخاذ شود.
قم با وجود این همه محدودیت‌های اقلیمی و فشار وحشتناک بر منابع زیرساختی باید الگویی از حکمرانی عقلانی در کشور شود، البته اگر دست‌اندرکاران استانی به جای برتری‌جویی در ثبت آمار، به رقابت در اصلاح ساختارها بیندیشند. قم امروز، بیش از هر موردی به تصمیماتی نیاز دارند که زندگی را قابل تحمل‌تر، آینده را مطمئن‌تر و استان را زیست‌پذیرتر کند. آینده قم در ثبت آمارهای مقطعی کوتاه مدت نیست، بلکه در صداقت، پاسخگویی و عقلانیت مدیریتی رقم خواهد خورد.
تغییر مسیر توسعه در قم، مستلزم اصلاح شیوه تصمیم‌سازی است. هر نوع برنامه‌ریزی باید مبتنی بر داده‌های واقعی، تحلیل‌های میان‌بخشی و ارزیابی اثرات محیط‌زیستی و اجتماعی باشد. در این میان، جایگاه نهادهایی مانند سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی باید تقویت شود تا تصمیمات کلان، از پشتوانه علمی برخوردار باشند.
