راهکارهای برون رفت شهرقم ازمشکل کیفیت آب

برخی به دنبال حذف موضوع کیفیت ازآب قم هستند!

ندای قم / گفت و گو / روح اله کرمانی

اشاره :85درصد طبیعت ایران دارای اقلیمی خشک و فراخشک بوده و بیش از ۷۰ درصد مناطق ایران بارش سالانه ای کمتر از ۲۰۰ میلی متر دارند. این یعنی ایران با یک هیدرولوژی سخت ناشی از توزیع نامتناسب زمانی و مکانی بارندگی روبرو بوده است.. بهره‌برداری بی‌رویه و ناپایدار از منابع آبی درچندین دهه گذشته منابع آب کشور را دروضعیت بسیارشکننده ای قرارداده و تداوم این شرایط موجب شده که پیامدهای گسترده پیدا و پنهان اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بحران آب هرروزآشکارتر شود. از پیامدهای زیست محیطی مشهود و آشکار بحران آب می توان به زوال اکوسیستم‌های آبی ازجمله کم شدن آب دریاچه‌ها، تالاب‌ها، کاهش آبدهی رودخانه و پایین رفتن سطح آب زیرزمینی، خشك شدن قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌های آب، ،زوال زیست‌بوم های وابسته، تنزل کیفیت آب، نشست زمين، شوری اراضی و بیابان‌زایی و توسعه بیابان‌ها اشاره کرد.

برای بررسی بیشتروضعیت منابع آب ایران بویژه استان قم ومشکلات و راهکارهای که در زمینه تامین و توزیع کیفی آب شرب وجود دارد،خبرنگارما به سراغ مهندس سید حسن رضوی رفته که از مدیران سابق وبا تجربه وزارت نیرو درحوزه آب  ودرسوابق کاری وی مدیرعاملی شرکت  آب و فاضلاب  و آب منطقه ای استان قم ومدیرعاملی شرکت آب منطقه ای تهران وشرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران  وجود دارد. وی باتوجه به سمت های استانی و ملی که در حوزه آب داشته است تسلط کاملی برمشکلات این حوزه داردوراهکارهایی نیزبرای برون رفت از شرایطی که استان قم درآن قرارگرفته دارد.

وی معتقد است مشکل کیفیت آب شرب قم بیشترمدیریتی وبعلت عدم تخصیص سهم استان قم ازسرشاخه های دزاست، چرا که این استان به لحاظ  حجم مخازن ذخیره دروضعیت خوبی قراردارد ودراین استان به هیچ وجه بحران آب شرب نداریم.به نظربنده حق مردم استان قم دربرخورداری ازآب  باکیفیت تضییع شده است ومسئولان استان به جد باید به دنبال احقاق این حق باشند چرا که پروژه انتقال آب از سرشاخه های دزبا عنایت ویژه مقام معظم رهبری و صرف اعتبارات زیاد برای برخورداری از آب شیرین و با کیفیت اجرا شد و شرایط فعلی کیفی آب شرب قم به هیچ وجه قابل قبول نیست وادامه این روند موجب ازبین رفتن زیرساخت های ایجاد شده ازجمله تصفیه خانه و خطوط انتقال وغیره می شودونهایت خسارت سنگینی  به بیت المال وارد می شود.رضوی تاکید دارد که نمایندگان محترم قم و مسئولان استانی می توانند با درخواست نشست با وزیرنیرو و بیان ادله خود مشکل را رفع نمایند و کام مردم قم راشیرین نمایند.وی با انتقاد ازعدم تخیصص حق آبه های کشاورزی قم ازسد 15 خرداد می گوید مسئولان استان باید به دنبال تخصیص این حق آبه  باشند ،چرا که با وجود از بین رفتن کشاورزی درحریم رودخانه قمرود می توان  ازاین سهم آب دربخش کشت های گلخانه ای و بخش صنعت در پهنه  نیزارو شهرک صنعتی سلفچگان استفاده نمود.

درادامه مشروح گفت و گوی خبرنگارروزنامه ایمان با مهندس سیدحسن رضوی را می خوانید:

 

ایجاد شبکه توزیع  آب  به شکل مدرن درشهر قم و کشورازچه زمانی آغاز شد ؟

وضعیت شبکه توزیع آب درشهرقم مانند تمام شهرهای دیگرکشورفرازو فرود زیادی داشته است و تقریبا می توان گفت که شبکه آبرسانی مدرن درشهرقم شامل زدن چاهها، سیستم لوله کشی وداشتن مخازن همانند شهر تهران ازاواخردهه‌ 30 واوایل دهه‌ 40شروع شده است حتی بحث طرح انتقال آب ازسرشاخه‌های دزکه برای تامین آب شرب قم بوده ازهمان دوران شروع شده است .

تنها شهرهایی مانند اصفهان ،شوشتروآبادان زیرساخت های آب و فاضلاب آنها درغالب حضورنیروهای خارجی یانیازشهرهاودسترسی بیشترمنابع درکشورزودترایجادشده است.درزمینه شبکه فاضلاب شهراصفهان بیش ازدودهه ازهمه شهرهای کشورجلوتراست،هرچند درشهرقم هم با زیرساخت های پیشرفته  ای که در حوزه  آب وفاضلاب ایجاد شده است به لحاظ زیرساختی از شهرهای پیشروکشوردراین زمینه است .

واقعیتی که وجود دارد این است که تمام مطالعات مشاورین بزرگ آمریکایی، انگلیسی و فرانسوی دردهه 30 منجربه این نتیجه شد که برای یک دوره پنجاه ساله برای شهرهای بزرگ  ایران برنامه‌ تامین و توزیع آب تدوین وطراحی شود.ودر راستای همین طرح ها استخوان بندی ایجاد شبکه مدرن آب درشهرقم ازسال 1340 با پنجاه و دو کیلومتر لوله گذاری اصلی و دو مخزن درمیدان مطهری وفلکه نکویی وحفر4حلقه چاه در بستررودخانه‌ ایجاد شد .

 

اجرای سه طرح آب رسانی به شهر قم بعداز انقلاب

 

برای رفع مشکل کم آبی درشهر قم تاکنون چه طرح های اجرا شده است ؟

طرح آب رسانی به شهر قم دربعدازانقلاب اسلامی درسه مقطع اضطراری انتقال آب ازچاهای علی آباد، میان مدت احداث سد 15 خردادو بلند مدت وطرح جامع انتقال آب ازسرشاخه ای دزبود.این شهر به نسبت سایر کلانشهرها ازنظرسازه‌ای واحداث زیرساخت‌ها پیشرفته حوزه آب شرایط به مراتب بهتری دارد مشکل زیرساختی برای تامین آب شرب قم وجود ندارد.

متاسفانه با همه زیرساخت های که در قم ایجاد شده است سد 15 خرداد تنها سد کشوراست که تخصیص ابلاغی ندارد وسهم شرب، صعنت وکشاورزی ازآبی که هرسال پشت سد جمع می شود مشخص نشده است وصرفا در 5 سال گذشته وزارت نیروبرای بخش شرب برای مدیریت اجتماعی موضوع تخصیص ابلاغ کرده است وهمچنین هر شش ماه یکبارهم رها سازی زیست محیطی برای استفاده کشاورزی انجام داده است، این درحالی است که سهم کشاورزان قمی از سد 15 خرداد60میلیون متر معکب است که وزارت نیرو تاکنون هیچ وقت این سهم را تخصیص نداده است .هرچند که مسئولان قم  نیزاین موضوع را مطالبه نکرده اند ولی پیگیری جدی نشده است  و به فراموشی سپرده شده است.این موضوع باید جدی پی گیری شودو ازآنجا که کشاورزی قم تاحدود زیادی ازبین رفته است باید تغییر کاربری گرفته شود تا این سهم  به بخش صنعت قم اختصاص یابد ودرهمین محدوده منطقه ویژه و شهرک صنعتی سلفچگان ، پهنه صنعتی نیزار، باغات دوطرف رود خانه قمرود را داریم و درکنار آن میتوان این آب را به صنعت گلخانه که پر بازده است اختصاص داد تا بخش های اقتصادی استان ازاین ظرفیت بهره مند شوند هرچند تاکنون برنامه ای این خصوص دیده نشده است.

 

شاهد بی برنامه دربخش تخصیص آب شرب به شهرقم هستیم

 

چرا درسهم استان قم از سرشاخه های دزکامل تخیصص داده نمی شود؟

متاسفانه دربخش تخصیص آب شرب قم هم شاهد بی برنامه گی هستیم چرا که درزمان کلنگ زنی پروژه انتقال آب از سرشاخه های 330 میلیون مترمکعب تخصیص برای قم درنظرگرفته شد، بعد این تخصیص به 230میلیون مترمکعب برای دوشهرقم وکاشان کاهش یافت و بعد که سیمای طرح تغییرکرد این تخصیص به 181 میلیون متر معکب کاهش یافت وکاشان حذف بجای  آن وهشت شه درمسیر شامل  گلپایگان ، خمین ،محلات ، دلیجان ، نیمور، ساوه ، سلفچگان ، پردیسان اضافه شد .

متاسفانه با گذشت 12 ،13 سال هیچ دخل و تصرفی درتخصیص230میلیون مترمکعبی زمان بهره برداری بوجود نیامده است،همچنین 50میلیون مترمعکب ازتخصیص سرشاخه های دزنیزکسرشده است وبه سمت تامین از منابع خود حوزه شفیت داده شده است. تاآنجا که بنده مطلع هستم تاکنون هیچ مسئولی نیزپیگیرافزایش تخصیص نبوده است ،این درحالی است که جمعیت استان قم با توجه به مهاجر پذیر بودن  طی این مدت حداقل 400 هزارافزایش یافته است ومی بایست هر10سال یکبار درمیزان تخصیص بازنگری شود و براساس شرایط جدید میزان تخصیص افزایش یابد.

برای استانی مانند قم درکنارکمیت آب شرب باید به کیفیت آب هم توجه شود ،ما در5 سال  بهره برداری از پروژه سرشاخه های دز با شرکت منابع آب ایران برروی  توزیع شبکه  بیش ازEc1000 به لحاظ  کیفی به توافق رسیدیم ودرهمان ایام ما درمناطقی چون پردیسان، شهرک قدس و بلوارشهید کریمی آب با Ec400 توزیع می کردیم ودربرخی مناطق هم با Ec2500 توزیع می شد،با رفع نقص شبکه مقررشد که آب یکسان با Ec1000 درهمه نقاط شهر قم توزیع شود.

 

برخی به دنبال حذف موضوع کیفیت ازآب شرب قم هستند!

 

دلیل اینکه دردوسال گذشته کیفیت آب شهرقم به شدت کاهش یافته است که نارضایتی مردم را به همراه داشته چیست؟

دردوسال گذشته وزارت نیرودستورالعمل من درآوردی ازخود صادرکرده است مبنی براینکه بحث کیفیت را کنار گذاشته وصرفا به کمیت مخازن و سدها توجه کرده است ودرهمین بحث هم درخصوص قم اشتباه کرده اند چرا که با وجود کاهش بارندگی حجم مخازن آب قم به نسبت سال قبل که آن هم سال خشکی بوده است 20درصد کاهش یافته است ولی ورودی آب به پشت تصفیه خانه بیش از 40درصد کاهش داشته است و این کاهش موجب افزایش شوری آب قم شده است که موجب نارضایتی مردم این شهر شده است.

دلیل این کارهم تفسیربه رای است که درشرکت منابع آب ایران می شود وافرادی که تسلط کافی ندارند  تصمیماتی می گیرندکه موجب نارضایتی  مردم یک استان می شود.درکنارآن مسئولان قم شاید به علت بی اطلاعی این موضوع را پذیرفته اند واعتراضی آنچنانی هم نمی کنند،دراین خصوص حق مردم تضییع شده است این درحالی است که مدیران شرکت منابع آب ایران به موضوع واقف هستند واما چون اعتراضی نشده است دنبال حذف موضوع کیفیت آب شرب قم هستند که با تدبیر باید مانع تحقق این امر شد.

 

راهکارشما برای رفع مشکل کیفیت آب قم بویژه درفصول گرم سال چیست؟

برای این منظور می بایست درفصول پاییز، زمستان و بهار که مصرف آب کمتراست 20میلیون مترمعکب آب سرشاخه های دز با Ec1000 درپشت سد 15 خرداد ذخیره شود و درتابستان و خشکسالی به کمک تامین آب مردم قم بیاید و بدون تغییر کیفیت مورد استفاده قرارگیرد.در حال حاضر این  موضوع ازمعادله کیفی شرب حذف شده است واگراین کار صورت گیرد با توجه به زیرساخت هایی که به لحاظ تصفیه خانه و دو خط انتقال وجود دارد استان قم تا 10سال آینده مشکلی در زمینه تامین و توزیع آب شرب با کیفیت نخواهدداشت ودرزمینه تصفیه خانه نیز استان قم با زیرساخت های ایجاد شده تا سال 1450 مشکلی نخواهد داشت .این کاررا بنده در5سال اول بهره برداری ازپروژه سرشاخه های دزانجام دادیم وآب با کیفیتی درفصل تابستان در اخیتارمردم قم قراردادیم،این کارشدنی است و فقط پی گیری مسئولان و نمایندگان مردم قم را می طلبد.

پروژه انتقال آب از سرشاخه های دزبه استان قم با حمایت ودستورمستقیم رهبر معظم انقلاب مبنی بر تزریق اعتبار از محل صندوق توسعه ملی و همچنین حمایت های تمام روسای جمهوروقت در زمان اجرای این پروژه با هزینه های زیاد برای ایجاد زیرساخت ها با هدف شیرین شدن کام مردم قم صورت گرفته است اگر این زیرساخت ها و امکانات مورد استفاده قرارنگیرد به مرور دچار فرسایش و خرابی می شود. متاسفانه درشرایط فعلی بیشترموضوع کمی آب مورد توجه وزارت نیرو قرارگرفته است وبایک بی درایتی بحث کیفیت کنارگذاشته شده است و این کارمصداق تضییع حق مردم قم وبیت المال است .

برای رفع مشکل کیفیت آب قم نمایندگان محترم قم باید درخواست جلسه با وزیر نیروداشته باشند و با تعیین وقت مدیران حوزه آب استان را که براین مسائل واقف هستند همراه خود ببرند  تا دلایل و نظرات کارشناسی  خود را بیان نمایند نسبت به بروزسانی تخصیص استان قم حداقل تا افق 1420 با وزارت نیرو توافق نمایند.

مشکل کیفیت آب با ذخیره 20تا 30میلیون مترمعکب آب با Ec1000درپشت سد 15 خرداد درفصول بهار،تابستان و پاییز رفع می شود،چرا که زیرساخت حوزه آب قم ازبسیاری ازکلانشهرها بهترومطلوب تراست و حجم ذخیره آب دراستان قم 130 میلیون مترمعکب است که به لحاظ جمعیت وضعیتی بهتری نسبت به استان تهران دارد واستان قم با بحران آب شرب مواجه نیست.

 

ازداشته های منابع آبی قم به درستی استفاده نمی شود

 

برای استفاده بهینه از منابع آبی استان قم چه باید کرد؟

 

تاکنون ازداشته های منابع آبی قم به درستی استفاده نشده است ودرراستای استفاده بهینه ازمنابع آبی باید 3 سد کوچری ، گلپایگان و15 خرداد با نگاه تامین آب شرب با کیفت با هم لینک شوند و مدیریت واحد آن هم به استان قم واگذارشود، چرا که با مدیریت چندگانه نمی توان به نتایج مطلوب دست یافت.در خصوص تامین آب مسکن های جدیدی که قراراست در استان ساخته شود باید گفت ظرفیت منابع آب شرب قم برای تامین آب این واحدهای مسکونی جوابگواست چرا دراستان قم 180 میلیون متر معکب آب درمخازن وجود داردو امکان ذخیره 500 میلیون مترمعکب هم دراستان وجود دارد که اگراجازه داده شود در سالهای پرآبی و فصول پاییز، زمستان ، بهارازمحل سرریز ویا سهمیه تخصیصی این مخازن آب گیری شودحداقل 3سال تامین آب خواهد شدومشکلی در زمینه تامین و توزیع آب نخواهیم داشت.

 

در اجرای فازجامع و اضطراری ازبرنامه عقب هستیم

 

چرا درسالهای اخیر بسیاری از شهر های کشور بویژه کلانشهر ها با بحران کمبود آب مواجه شده اند؟

با مطالعات وبرنامه ریزی های انجام دردهه 30 با پیش بینی های گسترش وافزایش جمعیت شهرهای بزرگ و زیارتی در50سال آینده طرح های درغالب فازیک ،میان مدت و بلند مدت واضطراری به مرحله اجرا درآمد منجر به این شد که تا پایان دهه 90 شاهد کمترین تنش و کمبود آب درشهرهای ایران باشیم .ولی از آنجا که دراجرای فاز جامع و اضطراری 10 تا 15 ساله از برنامه عقب هستیم امروز شاهد بحران آب دربرخی کلانشهرهای ایران ازجمله همدان و شهرکرد وغیره هستیم.دلیل آن هم این است که در دهه 80 و 90می بایست برای 50سال آینده برنامه ریزی می کردیم فرصت کافی داشتیم که طی یک برنامه زمان بندی شده طرح ها را تکمیل و به بهره برداری می رساندیم به عبارت دیگردولتمردان به برنامه های توسعه ای توجه نکرده اندوپروژه ها درمدت مقرربه بهره برداری نرسیده است، بخش عمده مشکلات کم آبی برخی شهری کشوربه این موضوع برمی گردد.درحال حاضردولتمردان به این امر واقف شده اند و باید بایک برنامه ریزی منظم واختصاص اعتبارات لازم زمان اجرای پروژه ها را کاهش دهند و به فوریت به مرحله بهره برداری برسانند چرا درکه درصورت به نتیجه نرسیدن طرح ها با توجه به افزایش دما در نیم کره شمالی بخصوص خاورمیانه وایران خاصه مرکز کشور باافزایش گرما و کاهش بارندگی ووقوع باران های سیل آسا مواجه خواهیم شد که شرایط سختی را به لحاظ تامین و توزیع آب به وجود خواهد آمد. در حوزه اجرای طرح های حوزه آب یک عقب ماندگی تاریخی 10تا 15 ساله داریم که باید در کوتاه مدت جبران شود.

 

مدیریت منابع آب باید مجدد حوزه ای شود

 

با استانی شدن مدیریت منابع آبی شاهد عدم تخیصص حق آبه های کشاورزی و زیستی محیطی هستیم که این امر موجب گسترش خشکی شهرهای انتهای حوزه آبریزشده است،راهکار شما برای رفع این مشکل چیست ؟

بعد ازاستانی شدن ادارات آب هراستان خودش تصمیم می‌گیرد مثلا از زمانی که قم درسال 1375استان شد وازسال 1385 مدیریت آب استانی می شود یک قطره آب از سد ساوه به قم اختصاص نداده اند تا اینکه درسال1398 سیلاب حوزه  میانی دست مارسید. این وضعیت برای کل کشور هم صادق است چرا باوجود دستوررییس جمهور و پی گیری وزیر نیرو مبنی براختصاص حق آبه دریاچه اورمیه  و برخی نقاط دیگر کشور بصورت  مقطعی این کارانجام شد ،چرا که با شرایط خشکسالی بسیارسنگینی که با آن مواجه  هستیم هیچ استانی اجازه خروج آب ازمحدودو جغرافیای خود نمی دهد چرا که اگر حق آبه های کشاورزی و زیست محیطی را اختصاص دهد استان خودش دچار مشکل می شودو درمجموع با این شرایط رهاسازی حق آبه ها در کشور موفق نبوده است.برای مثل استانهای قم، یزدوکرمان که درانتهای حوزه آبریزقرارداشته اند ببیشترین خسارت را دیده اند چرا که استانهای بالا دست آب را برمی دارند وچیزی عاید استانهای پایین دست نمی شود.

برای رفع مشکل تامین حق آب های زیست محیطی و کشاورزی می بایست مدیریت حوزه ای منابع آب همانند قبل سال 1385 راه اندازی شود ومدیریت تمام سدهای موجود دریک حوزه آبریزبه یک شرکت آب منطقه ای واگذار شود وکل حوزه را اعم ازبالادست وپایین دست یکسان ببیند وسهم آنها را اختصاص دهدو قانون سال 1384 مجلس که آب را استانی کرد اصلاح و حوزه ای شودو مدیریت حوزه ای به شکل سال84 شکل گیردو 9 حوزه ایجادشود.درحال حاضرمدیریت این بخش با شرکت منابع آب ایران که بیشترستادی است وآنها در مواقع بحران ورود پیدا می کنند واین کافی نیست چراکه موضوع مدیریت آب یک کارروزمره نیست و باید حداقل برای 30 سال آینده برنامه داشت تا بتوان منابع آب را به درستی مدیریت واز وقوع بحران جلوگیری کرد.